გიორგი მაისურაძე – ძალა-უფლების პარადიგმა და მისი გენეზისი ქრისტიანულ პოლიტიკურ თეოლოგიაში

„სამართლიანობის რელიგია“ კი ხელისუფლების იდეის გამიწიერებას, ანუ სეკულარიზაციას იწვევს. კარლ შმიტი ამ პროცესს იურიდიული ტერმინოლოგიის გენეალოგიაში ხედავს: „თანამედროვე სახელმწიფო თეორიის ყველა ზუსტი ცნება არის გასეკულარულებული თეოლოგიური ტერმინი. არა მხოლოდ იმიტომ, რომ ისინი მათი ისტორიული განვითარების მიხედვით თეოლოგიიდან სახელმწიფოს შესახებ მოძღვრებაზე იქნა გადატანილი, რომელშიც, მაგალითად, ყოვლისშემძლე ღმერთი ომნიპოტენტ კანონმდებლად გადაიქცა, არამედ მათ სისტემატურ სტრუქტურაშიც.“ (39) ეკლესიისაგან ემანსიპირებული ძალაუფლება კი თავისი სარეპრეზენტაციო ანალოგიების სეკულარულ რელიგიებს ქმნის ლევიათან-სახელმწიფოს, მამულის, ნაციის თუ თანასწორობის სახით, რომლის სახელითაც ის საკუთარ თვითრეალიზებას შეძლებს. ძალაუფლების ამგვარი დამოკიდებულება რეპრეზენტაციულობაზე კი მის ერთ მნიშვნელოვან ასპექტს ააშკარავებს: ძალადობა, რომელზე უფლებაც ძალა-უფლებაა, ერთ მითოგონურ პრინციპს ეფუძნება, რომელიც მის აუცილებლობას ასაბუთებს. კარლ შმიტმა საამისოდ ადრექრისტიანული წარმოდგენა კატექონის შესახებ გააცოცხლა. Κατέχων პავლე მოციქულის სახელით დაწერილ მეორე თესალონიკელთა მიმართ ეპისტოლეში გვხვდება და მას „ხელის შემშლელად“ ან „შემაკავებლად“ თარგმნიან: „ახლა იცით, რა აკავებს მას, რომ გამოჩნდეს თავის ჟამს. რადგან უსამართლობის საიდუმლო უკვე მოქმედებს, ოღონდ ახლა შემკავებელი აკავებს, სანამ შუაგულიდან არ იქნება გაყვანილი“ (2 თესალონიკელთა მიმართ 2, 6-7). შმიტის ინტერპრეტაციით კატექონი არის ის ძალა, რომელიც ანტიქრისტეს და, მაშასადამე, სამყაროს აღსასრულს აკავებს. იქვე იგი უკვე გვიანანტიკურ ხანაშივე გაჩენილ აზრს ეყრდნობა, რომ სამყაროს აღსასრულის შეჩერება მხოლოდ იმპერიას შეუძლია. (40) მაშინ ამგვარი მიზანი კი ძალა-უფლების პოლიტიკური თეოდიციაა, რომელიც ძალადობას არათუ მხოლოდ ამართლებს, არამედ საჭიროდ და აუცილებლადაც მიიჩნევს. ქრისტიანულმა ესქატოლოგიამ ანტიქრისტესთან ბრძოლის მუდმივი მზადყოფნით თავად ქრისტეც მეომარ ღვთაებად – ქრისტოს ინვიქტუს-ად აქცია. ქრისტიანობის ისტორიის კრიტიკული შესწავლის კლასიკოსი ადოლფ ფონ ჰარნაკი ამ სარწმუნოების სათავეებშივე მილიტანტურ ელემენტებს ხედავდა: უკვე პავლე უწოდებდა მოციქულებსა და მისიონრებს „ქრისტეს ჯარისკაცებს“. რომის პაპი და პეტრეს სკამის პირველი მემკვიდრე კლიმენტი რომაელი კი ყველა ქრისტიანს არათუ არამეტაფორულად ქრისტეს მეომრად განიხილავდა, არამედ მას ქრისტიანული თემის ნიმუშად რომაული სამხედრო წესრიგი მიაჩნდა. (41) პირველივე საუკუნეების ქრისტიანული წარმოდგენით, ომებს თავად ღმერთი მართავდა და ხელმძღვანელობდა. ამდენად ომში გამარჯვებაც და დამარცხებაც ღვთის ნების გამოხატულება უნდა ყოფილიყო. (42) ჰარნაკის აზრით, პოლიტიკურად ორიენტირებულ ქრისტიანობაში მეომარი და მოსამართლე ღმერთის ძველაღთქმისეულმა წარმოდგენამ ახალი აღთქმის მიმტევებელი და მოსიყვარულე მამაღმერთის ადგილი დაიკავა. ერთადერთი ადრექრისტიან თეოლოგთაგან კათოლიკე ეკლესიის მიერ ერეტიკოსად შერისხული მარკიონი იყო, რომელიც მიიჩნევდა, რომ ძველი აღთქმის ღმერთი შეუძლებელია ყოფილიყო იესო ქრისტეს მამა, რომელიც მოწყალე, ლმობიერი და მშვიდობიანია, კრძალავს ჩხუბსა და ომს, განსხვავებით ძველაღთქმისეულისაგან, რომელიც მეომარი, უმოწყალო და სასტიკია. „დაეჭვების გარეშე შეიძლება თქმა, რომ მარკიონმა ქრისტესეული ღმერთის ცნება არსობრივად უკეთ გაიგო“ (43) – ამბობს ჰარნაკი. ქრისტიანობის გამილიტანტურებაში განსაკუთრებული როლი მეომარი წმინდანების კულტმა ითამაშა, რომელთა მეშვეობით უკვე მაღალ და გვიან შუა საუკუნეებში ქრისტიანობაში ძალადობის არქაული ხატები გაცოცხლდა. განსაკუთრებით აღსანიშნავია წმინდა გიორგის კულტი, რომელიც პოლიტიკური ქრისტიანობის ერთ-ერთი მთავარი იდეოლოგიური ფიგურა და განსხვავებით ისტორიული წმინდანებისაგან, მთლიანად ლიტერატურულ-მითოლოგიური ფანტაზიის ნაყოფია. შეიძლება სწორედ ამიტომაც მასში ყველაზე აშკარად აისახა ქრისტიანული პოლიტიკური თეოლოგიის ძირითადი ტენდენციები მათი ისტორიული განვითარების სხვადასხვა ეტაპებზე და კონტექსტებში. წმინდა გიორგის უძველეს ლეგენდებსა თუ იკონოგრაფიებში მხოლოდ მისი წამება და სარწმუნოებისათვის ერთგულებაა ასახული. ამით ის ქრისტეს ჯვარცმისა და წამების მიმეტურ ორეულად და სარწმუნოებისათვის თავგანწირვის იდეოლოგემად გვევლინება. IV საუკუნიდან გიორგის ლეგენდებსა და იკონოგრაფიებში ახალი მოტივი შემოდის: იგი მოწამეობრივი სიკვდილის შემდეგ მკვდრეთით აღსდგება და შურს იძიებს რომის იმპერატორ დიოკლეტიანეზე. წმინდა გიორგის მიერ კეისრის მოკვლა ერთ-ერთ პირველ პოლიტიკურ კარიკატურად შეიძლება ჩაითვალოს, რომლის შინაარსიც ქრისტიანობის მოწინააღმდეგეებისა და მდევნელების გაფრთხილება და მათი მისამართით მუქარაცაა. IX-X საუკუნეებში კი წმინდა გიორგის მითოლოგემა უფრო მეტად უნივერსალურ მნიშვნელობას იძენს და აქედან მოყოლებული ის ურჩხულის მკვლელად მკვიდრდება. ქრისტიანული ხელოვნების მკვლევარმა მიხეილ ალპატოვმა წმინდა გიორგის იკონოგრაფიებში ურჩხულთან ბრძოლის სიუჟეტის გენეზისი ევსები კესარიელის მიერ აღწერილ იმპერატორ კონსტანტინეს არშემონახულ ფრესკას დაუკავშირა. (44) კონსტანტინეს მიერ ურჩხულის მოკვლა არის წმინდა გიორგის მითოლოგემის პროტოტიპი და, შესაბამისად, ის უკვე კეისრის დემიურგულ ძალას გამოხატავს, რომელიც ყველა ურჯულოსა და მტრის წინააღმდეგაა მიმართული. წმინდა გიორგის კულტის აღზევება ჯვაროსნული ომების ხანას უკავშირდება და ამავე ეპოქაშივე რამოდენიმე ქრისტიანული სახელმწიფოს ოფიციალურ პატრონად ცხადდება. ამ კულტის ნარატიული თუ იკონოგრაფიული ტრანსფორმაციები – ქრისტეს მოწამეობის მიმეზისიდან ურჩხულთან მებრძოლ გმირ და კეისარ-დემიურგამდე – სახარებისეული ქრისტეს პოლიტიკური ქრისტიანობით ჩანაცვლების ნიშანიცაა, რაც ქრისტიანული პოლიტიკური თეოლოგიის პარადიგმატულ საფუძვლად შეიძლება ჩაითვალოს. ქრისტიანული ცნობიერების ასეთი რადიკალური სახეცვლილების ერთ-ერთი ახსნა კი შეიძლება სწორედ ისაა, რომელსაც ჰარნაკი ასახელებს (თუმცა იქვე ხაზს უსვამს მის მიმართ საკუთარ სკეფსისსაც), რომ „სოფელი უფრო ძლიერი აღმოჩნდა ვიდრე ქრისტე“. (45)