აზროვნების ფორმები

Агностици́зм (от др.-греч. ἄγνωστος — непознаваемый, непознанный) — термин в философии, теории познания и теологии. Сторонники агностицизма считают принципиально невозможным познание объективной действительности через субъективный опыт и невозможным познание любых предельных и абсолютных основ реальности. агностик — это человек, который не отрицает существование богов, но и не утверждает его, поскольку убеждён в том, что первичное начало вещей неизвестно, так как не может быть познано — либо на данный момент развития, либо вообще. Апатеизм (от апатия + теизм) — философская точка зрения, которая означает безразличное отношение к существованию или несуществованию бога (богов). Это скорее отношение, а не система взглядов, претензий или убеждений. Апатеист — это тот, кто не заинтересован в принятии или отрицании каких-либо аргументов в вопросе о существовании или несуществовании богов. Таким образом, апатеист может жить так, будто нет никаких богов. Существование богов не отвергается, но может считаться неуместным. Деи́зм (от лат. deus — Бог) — религиозно-философское направление, признающее существование Бога и сотворение им мира, но отрицающее большинство сверхъестественных и мистических явлений, Божественное откровение и религиозный догматизм. Большинство деистов полагают, что Бог после сотворения мира не вмешивается в полагание событий; другие деисты считают, что Бог всё же влияет на события, но не управляет ими полностью. Внутри деизма существует много течений. Деизм высоко ценит человеческий разум и свободу. Деизм стремится привести к гармонии науку и идею о существовании Бога, а не противопоставлять науку и религию. Игностици́зм, или игтеи́зм, — точка зрения на теологию, согласно которой любая другая точка зрения на теологию (включая агностицизм) делает слишком много необоснованных допущений относительно концепции Бога/богов, и некоторых других теологических концепций. Термин «игностицизм» был введен основателем гуманистического иудаизма Шервином Вайном. Итси́зм (нидерл. ietsisme [itsˈɪsmə] от нидерл. iets [its] «что-то, кое-что, что-нибудь») — форма религиозного либерализма, выражение, классифицирующее веру людей, считающих, что есть кто-то или что-то «высшее между небесами и землей», но не признающих религий. Панентеи́зм (от греч. πᾶν ἐν θεῷ, «всё в Боге») — религиозно-философское учение, согласно которому мир пребывает в Боге, однако Бог не растворяется в мире (как в пантеизме); синтез теизма и некоторых идей пантеизма. Бог присутствует во всех вещах, включает в себя Вселенную, но также находится вне её. Некий аспект Бога является трансцендентным по отношению к окружающему миру. В панентеизме Божественное бытие рассматривается одновременно как трансцендентное и имманентное. Термин введён немецким философом Карлом Краузе (1781—1832) в 1828 году, использовался также Фридрихом Бутервеком (1766—1828). Пантеи́зм — философское учение, объединяющее и иногда отождествляющее Бога и мир. Слово «пантеизм» происходит от древнегреческих слов παν (пан) — «всё, всякий» и θεός (теос) — «Бог, божество». В пантеизме находит выражение концепция, что «Бог» лучше всего понимается в сближении со Вселенной[4]. Пантеисты не верят в личностного, антропоморфного Бога или Бога-Творца. Несмотря на существующие различные течения внутри пантеизма, центральные идеи в большинстве форм пантеизма постоянны: Вселенная как всеобъемлющее единство и святость природы. Пантеизм отвергает антропоцентризм, признавая фундаментальное единство всего живого и необходимость почтительного отношения к природе. Пантеистами были досократики, такие как Гераклит и Анаксимандр, а также Ксенофан. По мнению В. Дильтея, наиболее последовательной формой пантеистического монизма в Древней Греции был стоицизм[6], начиная с Зенона Китийского и заканчивая развитием позднего стоицизма у философа и императора Марка Аврелия. В дохристианской Римской Империи стоицизм стал одной из главенствующих философских школ, наряду с эпикуреизмом и неоплатонизмом. В Древнем Китае ранний даосизм у Лао-цзы и Чжуан-цзы также пантеистичен. Схожие пантеистические идеи встречаются в философии индуизма. აგნოსტიციზმი - ტერმინი ფილოსოფიაში, შემეცნების თეორიაში და თეოლოგიაში. აგნოსტიციზმის მიმდევრები თვლიან რომ პრინციპულად შეუძლებელია ობიექტური რეალობის შეცნობა სუბიექტური გამოცდილებით და შეუძლებელია რეალობის საფუძვლების შეცნობა. აგნოსტიკოსი ესაა ადამიანი, რომელიც არ უარყოფს ღმერთების არსებობას, მაგრამ არც აღიარებს, რამეთუ დარწმუნებულია, რომ საგანთა თავდაპირველი საწყისი შეუცნობელი და უცნობია - ან ამ მომენტში ან საერთოდ. აპათეიზმი - ფილოსოფიური სისტემა, რომელიც ინდიფერენტულად გულგრილად უყურებს ღმერთების არსებობის და არარსებობის იდეას. ეს უფრო მიდგომაა და არა შეხედულებათა სისტემა. აპათეისტი ესაა ადამიანი, რომელსაც არ აინტერესებს ღმერთების არსებობა ან არარსებობა. ის ისე ცხოვრობს თითქოს არც არსებობენ ღმერთები. მათი არსებობა არ არის უარყოფილი, მაგრამ ითვლება უადგილოდ. დეიზმი - რელიგიურ-ფილოსოფიური მიმართულება, რომელიც აღიარებს ღმერთის არსებობას და მის მიერ სამყაროს შექმნას, მაგრამ უარყოფს ზებუნებრივი და მისტიკური მოვლენების უდიდეს ნაწილს, ღვთაებრივ გამოცხადებას და რელიგიურ დოგმატიზმს. დეისტების უდიდესი ნაწილი თვლის, რომ ღმერთი სამყაროს შექმნის შემდეგ აღარ ერევა საქმეებში; სხვა დეისტები თვლიან, რომ ღმერთი გავლენას მაინც ახდენს, მაგრამ მოვლენებს მაინც არ მართავს. დეიზმის შიგნით არსებობს მრავალი მიმდინარეობა. დეიზმი აფასებს ადამიანურ გონებას და თავისუფლებას. დეიზმი ილტვის მიიყვანოს ჰარმონიაში მეცნიერება და რელიგია. იგნოსტიციზმი ან იგნითეიზმი - მოსაზრება თეოლოგიაზე, რომლის მიხედვითაც ნებისმიერი სხვა შეხედულება თეოლოგიაზე, აკეთებს ზედმეტად ბევრ დაშვებებს ღმერთის ან ღმერთების არსებობასთან დაკავშირებით. ტერმინი პირველად გამოიყენა ჰუმანისტური იუდაიზმის დამფუძნებელმა შერვინ ვაინმა. იტსიზმი - რელიგიური ლიბერალიზმის ფორმა, როცა ადამიანი თვლის, რომ არსებობს რაღაც ზეცასა და დედამიწას შორის, მაგრამ არ ცნობს რელიგიებს. პანენთეიზმი - რელიგიურ-ფილოსოფიური სწავლება, რომლის მიხედვითაც ღმერთში სუფევს სამყარო, მაგრამ ღმერთი ბოლომდე არ ერწყმის სამყაროს, ისე როგორც ეს პანთეიზმშია. ესაა თეიზმის და პანთეიზმის ზოგიერთი იდეების სინთეზი. ღმერთი სუფევს ყველა საგანში, შეიცავს საკუთარ თავში სამყაროს, მაგრამ ნაწილობრივ მის გარეთ იმყოფება. ღმერთის ზოგიერთი ასპექტი ტრანსცენდენტურია, ზოგი კი იმანენტური. ტერმინი შემოიღო ფილოსოფოსმა კარლ კრაუზემ და მას იყენებდა ფრიდრიხ ბუტერვეკმა. პანთეიზმი - ფილოსოფიური სწავლება, რომელიც ამბობს, რომ ბუნება და ღმერთი ერთი და იგივეა. სიტყვა პანთეიზმი წარმოიშვა ძველი ბერძნული ფილოსოფიის წიაღში. პანთეისტებს არ სჯერათ პიროვნული ანთროპომორფული ღმერთი-შემოქმედის. პანთეიზმში არსებობს მრავალი განშტოება. ცენტრალური იდეები ასეთია: ბუნება ერთიანია და წმინდაა. ანთროპოცენტრიზმი მცდარი იდეოლოგიაა და ასევე; ბუნების პატივისცემა აუცილებელია. სოკრატემდელი ფილოსოფოსები, ჰერაკლიტე, ანაქსიმანდრე და ქსენოფანტე იყვნენ პანთეისტები. პანთეისტური მონიზმის ყველაზე აშკარა ფორმა იყო სტოიციზმი. რომის იმპერიაში პოპულარული იყო პანთეიზმი. ძველ ჩინეთში დაოსიზმი, ლაო ძის და ჩჟუან ძის იდეები და ინდუისტური ადვაიტა ვედანტას იდეები.