ზიქურათი - Зиккурат

Зиккура́т (от вавилонского слова sigguratu — «вершина», в том числе «вершина горы») — многоступенчатое культовое сооружение в Древней Месопотамии и Элама, типичное для шумерской, ассирийской, вавилонской и эламской архитектуры. Зиккурат представляет собой башню из поставленных друг на друга параллелепипедов или усечённых пирамид от 3 у шумеров до 7 у вавилонян, не имевших интерьера (исключение — верхний объём, в котором находилось святилище). Террасы зиккурата, окрашенные в разные цвета, соединялись лестницами или пандусами, стены членились прямоугольными нишами. Не до конца выяснено, с какой целью возводились зиккураты. Этимология не помогает решить эту проблему, так как слово «зиккурат» происходит от глагола закару, который переводится всего лишь как «строить высоко». Пионеры месопотамской археологии наивно полагали, будто зиккураты служили для «халдейских» звездочётов обсерваториями или башнями, «в которых жрецы бога Бела могли скрыться ночью от жары и москитов». Однако все эти гипотезы, очевидно, не соответствуют действительности. Почти сразу в голову любого человека, увидевшего зиккурат, приходит мысль о египетских пирамидах. Конечно, египетское влияние на шумерских архитекторов полностью исключать нельзя, но следует обратить внимание на то, что, в отличие от пирамид, внутри зиккуратов никогда не находилось гробниц или каких-либо других помещений. Как правило, их возводили над более древними и гораздо более скромными сооружениями, построенными на протяжении раннединастического периода. В свою очередь, эти невысокие одноэтажные древнейшие зиккураты, как сейчас принято считать, произошли от платформ, на которых стояли храмы убейдского, урукского и протописьменного периодов. Некоторые исследователи полагают, что шумеры изначально жили в горах, на вершинах которых они и поклонялись своим богам. Таким образом, возводившиеся ими башни должны были стать своего рода искусственными горами, возвышающимися над Месопотамской низменностью. Другие учёные, отрицая это упрощённое и во многом довольно спорное объяснение, полагают, что храмовая платформа (а значит, и зиккурат) предназначалась для того, чтобы возвысить главного городского бога над другими божествами и отдалить его от «мирян». Исследователи, относящиеся к третьей группе, видят в зиккурате огромную лестницу, мост, соединявший расположенные ниже храмы, где проводились ежедневные ритуалы, и находившееся наверху святилище, располагавшееся на полпути между землей и небом, где в определённых случаях люди могли встретиться с богами. Пожалуй, лучшее определение зиккурата содержится в Библии, где говорится, что Вавилонскую башню строили, чтобы она стала «высотою до небес». В глубоко религиозном сознании шумеров эти огромные, но в то же время удивительно воздушные сооружения были «молитвами из кирпичей». Они служили постоянным приглашением богам спуститься на землю и в то же время выражением одного из важнейших стремлений человека — подняться над своей немощностью и вступить в более тесные отношения с божеством. Материалом для постройки зиккуратов служил кирпич-сырец, дополнительно укреплённый слоями тростника, снаружи облицовывались обожжённым кирпичом. Дожди и ветры разрушали эти сооружения, их периодически подновляли и восстанавливали, поэтому они со временем становились выше и больше по размерам, менялась и их конструкция. Шумеры строили их трёхступенчатыми в честь верховной троицы своего пантеона — бога воздуха Энлиля, бога вод Энки и бога неба Ану. Вавилонские зиккураты были уже семиступенчатыми и окрашивались в символические цвета планет. Последний заметный всплеск активности в возведении месопотамских зиккуратов засвидетельствован уже в VI веке до н. э., в конце нововавилонского периода. На протяжении всей древней истории зиккураты подновлялись и перестраивались, составляя предмет гордости царей. ზიქურათი (ძვ. ბაბილონური სიტყვიდან „sigguratu“ — „სიმაღლე“. შესაძლოა, იგულისხმებოდეს „მთის სიმაღლე“) — მრავალსაფეხურიანი საკულტო დანიშნულების შენობა ძველ შუამდინარეთში. შუმერული, ასურული, ბაბილონური და ელამური არქიტექტურისათვის დამახასიათებელი ტიპური კულტურის ნაგებობა. ზიქურათებს მხოლოდ მთავარ ღვთაებებს უგებდნენ. ტაძრებს ცენტრალური და ორი გვერდითი ეზო ჰქონდათ. ცენტრალურ ეზოში ტაძრის მთავარი ღვთაების გამოსახულება იდგა, აქვე იყო მსხვერმპლშეწირვის მაგიდა. ზიქურათი წარმოადგენს ერთმანეთზე დალაგებული წაკვეთილი პირამიდების კოშკს, რომელთა რაოდენობა მერყეობდა სამიდან (შუმერებში) შვიდამდე (ბაბილონელებში). პირამიდებს, ზედა ნაწილის გარდა არ ჰქონდა ინტერიერი. ზედა ნაწილი წარმოადგენდა სამლოცველოს.ზიქურათის ტერასები შეღებილი იყო სხვადასხვა ფერებით და ერთმანეთთან დაკავშირებული კიბეებით. კედლებს შიგნით მდებარეობდა მრავალრიცხოვანი საცხოვრებელი ოთახები ქურუმებისა და ტაძრის მსახურთათვის. საშენ მასალად გამოიყენებოდა გამომწვარი თიხის აგური და ლერწმის ღეროები. გარე მოპირკეთებისთვის ხმარობდნენ დამუშავებულ აგურს. ქარი და წვიმა აზიანებდა კედლებს, რასაც, პერიოდულად აღადგენდნენ. ამის გამო, ტაძრების კონსტრუქცია ხშირად იცვლებოდა — იზრდებოდა ზომასა და სიმაღლეში. შუმერები აგებდნენ სამსაფეხუროვან ზიქურათებს თავიანთი პანთეონის უმაღლესი ტრიადის — სამყაროს ღვთება ენლილის, წყლის ღვთაებაენქის და ზეცის ღვთაება ენის პატივსაცემად. ბაბილონელთა ზიქურათი იყო შვიდსაფეხურიანი და პლანეტების სიმბოლურ ფერებში იყო შეღებილი. ძველ ბაბილონში ცნობილი იყო პლანეტები შემდეგი სიმბოლური ფერებით — შავი (სატურნი — ნინურტა), თეთრი (მერკური — ნაბუ), მაჯენტა (ვენერა — იშთარი), ლურჯი (იუპიტერი — მარდუქი), მკვეთრი წითელი (მარსი — ნერგალი), ვერცხლისფერი (მთვარე — სინი) და ოქროსფერი (მზე — შამაში). გვიანდელ ხანაში ზიქურათი წარმოადგენდა არა იმდენად სატაძრო დანიშნულების კომპლექსს, რამდენადაც ადმინისტრაციული და საარქივო დანიშნულების შენობა-დაწესებულებას. ზიქურათის პროტოტიპს წარმოადგენდა საფეხუროვანი შენობები, რომელიც გავრცელდა ძვ. წ. IV ათასწლეულში ტიგროსისა და ევფრატის სანაპიროებზე. უკანასკნელი მნიშვნელოვანი მშენებლობა მესოპოტამიაში დაფიქსირებულია ძვ. წ. VI საუკუნეში ახალბაბილონური სამეფოს ეპოქაში. მთელი უძველესი ისტორიის მანძილზე ზიქურათები ახლდებოდა, გარდაიქმნებოდა და აქაურ მეფეთა სიამაყის საგანს შეადგენდა. ბიბლიის შემსწავლელი რიგი მეცნიერები პოულობენ გარკვეულ კავშირს ბაბილონის გოდოლის მშენებლობასა და შუამდინარეთის მაღალ ზიქურათებს შორის. ზიქურათები შემონახულია ერაყში (ძველ ქალაქ ბაბილონსა და დურ-შარუქინში, ასევე ბორსიპეში. ისინი ძვ. წ. I ათასწლეულის ნაგებობებს წარმოადგენს) და ირანში (პატარა ქალაქ ჩოგჰა-ზანბილში, რომელიც ძვ. წ. II ათასწლეულს განეკუთვნება)