Alexander the Great/ძველი მაკედონია და ალექსანდრე დიდი

Before Philip II was assassinated in the summer of 336 BC, relations with his son Alexander had degenerated to the point where he excluded him entirely from his planned invasion of Asia, choosing instead for him to act as regent of Greece and deputy hegemon of the League of Corinth.[111] This, alongside his mother Olympias' apparent concern over Philip II bearing another potential heir with his new wife Cleopatra Eurydice, have led scholars to wrangle over the idea of her and Alexander's possible roles in Philip's murder. Nonetheless, Alexander III (r. 336 – 323 BC) was immediately proclaimed king by an assembly of the army and leading aristocrats, chief among them being Antipater and Parmenion. By the end of his reign and military career in 323 BC, Alexander would rule over an empire consisting of mainland Greece, Asia Minor, the Levant, ancient Egypt, Mesopotamia, Persia, and much of Central and South Asia (i.e. modern Pakistan). His first pressing concerns, however, would be to bury his father at Aigai and to pursue a campaign of suppression closer to home in the Balkans. Following Philip's death, the members of the League of Corinth revolted, yet were soon quelled by military force alongside persuasive diplomacy, Alexander forcing them to rejoin the league and elect him as hegemon to carry out the planned invasion of Achaemenid Persia. Alexander also took the opportunity to settle the score he had with his rival Attalus (who had taunted him during the wedding feast of his daughter Cleopatra Eurydice and Philip II) by having him executed. In 335 BC, Alexander led a campaign against the Thracian tribe of the Triballi at Haemus Mons, fighting them along the Danube and forcing their surrender on Peuce Island. Shortly thereafter, the Illyrian king Cleitus of the Dardani threatened to attack Macedonia, yet Alexander took the initiative and besieged them at Pelion (in modern Albania). When Alexander was given news that Thebes had once again revolted from the League of Corinth and were besieging the Macedonian garrison in the Cadmea, Alexander left the Illyrian front and marched to Thebes, which he placed under siege. After breaching the walls, Alexander's forces killed 6,000 Thebans, took 30,000 inhabitants as prisoners of war, and burned the city to the ground as a warning to others, which proved effective since no other Greek state aside from Sparta dared to challenge Alexander for the remainder of his reign. Throughout his military career and kingship, Alexander won every battle that he personally commanded. His first victory against the Persians in Asia Minor at the Battle of the Granicus in 334 BC utilized a small cavalry contingent that successfully distracted the Persians, allowed his infantry to cross the river, and his Companions to drive them from the battle with a cavalry charge. Following the tradition of Macedonian warrior kings, Alexander personally led the cavalry charge at the Battle of Issus in 333 BC, forcing the Persian king Darius III and his army to flee. Darius III, despite having superior numbers, was again forced to flee the Battle of Gaugamela in 331 BC. The Persian king was later captured and executed by his own satrap of Bactria and kinsman, Bessus, in 330 BC. The Macedonian king subsequently hunted down and executed Bessus in what is now Afghanistan, securing the region of Sogdia in the process.[124] At the 326 BC Battle of the Hydaspes (modern-day Punjab), when the war elephants of King Porus of the Pauravas threatened Alexander's troops, he had them form open ranks to surround the elephants and dislodge their handlers by using their sarissa pikes. When his Macedonian troops threatened mutiny at Opis, Babylonia (near modern Baghdad, Iraq) in 324 BC, Alexander III offered Macedonian military titles and greater responsibilities to Persian officers and units instead, forcing his troops to seek forgiveness, which the king offered at a banquet urging reconciliation between Persians and Macedonians. The kingdom of Macedonia was an ancient state in what is now the Macedonian region of northern Greece, founded in the mid-7th century BC during the period of Archaic Greece and lasting until the mid-2nd century BC. Led first by the Argead dynasty of kings, Macedonia became a vassal state of the Achaemenid Empire of ancient Persia during the reigns of Amyntas I of Macedon (r. 547 – 498 BC) and his son Alexander I of Macedon (r. 498 – 454 BC). The period of Achaemenid Macedonia came to an end in roughly 479 BC with the ultimate Greek victory against the second Persian invasion of Greece led by Xerxes I and the withdrawal of Persian forces from the European mainland. During the age of Classical Greece, Perdiccas II of Macedon (r. 454 – 413 BC) became directly involved in the Peloponnesian War (431–404 BC) between Classical Athens and Sparta, shifting his alliance from one city-state to another while attempting to retain Macedonian control over the Chalcidice peninsula. His reign was also marked by conflict and temporary alliances with the Thracian ruler Sitalces of the Odrysian Kingdom. He eventually made peace with Athens, which formed an alliance with Macedonia that carried over into the reign of Archelaus I of Macedon (r. 413 – 399 BC). His reign brought peace, stability, and financial security to the Macedonian realm, yet his little-understood assassination (perhaps by a royal page) left the kingdom in peril and conflict. The turbulent reign of Amyntas III of Macedon (r. 393 – 370 BC) witnessed devastating invasions by both the Illyrian ruler Bardylis of the Dardani and the Chalcidian city-state of Olynthos, both of which were defeated with the aid of foreign powers, the city-states of Thessaly and Sparta, respectively. Alexander II (r. 370 – 368 BC) invaded Thessaly but failed to hold Larissa, which was captured by Pelopidas of Thebes, who made peace with Macedonia on condition that they surrender noble hostages, including the future king Philip II of Macedon (r. 359 – 336 BC). Philip II came to power when his older brother Perdiccas III of Macedon (r. 368 – 359 BC) was defeated and killed in battle by the forces of Bardylis. With the use of skillful diplomacy, Philip II was able to make peace with the Illyrians, Thracians, Paeonians, and Athenians who threatened his borders. This allowed him time to dramatically reform the Ancient Macedonian army, establishing the Macedonian phalanx that would prove crucial to his kingdom's success in subduing Greece, with the exception of Sparta. He gradually enhanced his political power by forming marriage alliances with foreign powers, destroying the Chalcidian League in the Olynthian War (349–348 BC), and becoming an elected member of the Thessalian and Amphictyonic Leagues for his role in defeating Phocis in the Third Sacred War (356–346 BC). After the Macedonian victory over a coalition led by Athens and Thebes at the 338 BC Battle of Chaeronea, Philip established the League of Corinth and was elected as its hegemon in anticipation of commanding a united Greek invasion of the Achaemenid Empire under Macedonian hegemony. However, when Philip II was assassinated by one of his bodyguards, he was succeeded by his son Alexander III, better known as Alexander the Great (r. 336 – 323 BC), who invaded Achaemenid Egypt and Asia and toppled the rule of Darius III, who was forced to flee into Bactria (in what is now Afghanistan) where he was killed by one of his kinsmen, Bessus. This pretender to the throne was eventually executed by Alexander, yet the latter eventually succumbed to an unknown illness at the age of 32, whose death led to the Partition of Babylon by his former generals, the diadochi, chief among them being Antipater, regent of Alexander IV of Macedon (r. 323 – 309 BC). This event ushered in the Hellenistic period in West Asia and the Mediterranean world, leading to the formation of the Ptolemaic, Seleucid, and Attalid successor kingdoms in the former territories of Alexander's empire. Macedonia continued its role as the dominant state of Hellenistic Greece, yet its authority became diminished due to civil wars between the Antipatrid and nascent Antigonid dynasty. After surviving crippling invasions by Pyrrhus of Epirus, Lysimachus, Seleucus I Nicator, and the Celtic Galatians, Macedonia under the leadership of Antigonus II of Macedon (r. 277 – 274 BC; 272–239 BC) was able to subdue Athens and defend against the naval onslaught of Ptolemaic Egypt in the Chremonidean War (267–261 BC). However, the rebellion of Aratus of Sicyon in 351 BC led to the formation of the Achaean League, which proved to be a perennial problem for the ambitions of the Macedonian kings in mainland Greece. Macedonian power saw a resurgence under Antigonus III Doson (r. 229 – 221 BC), who defeated the Spartans under Cleomenes III in the Cleomenean War (229–222 BC). Although Philip V of Macedon (r. 221 – 179 BC) managed to defeat the Aetolian League in the Social War (220–217 BC), his attempts to project Macedonian power into the Adriatic Sea and formation of a Macedonian–Carthaginian Treaty with Hannibal alarmed the Roman Republic, which convinced a coalition of Greek city-states to attack Macedonia while Rome focused on defeating Hannibal in Italy. Rome was ultimately victorious in the First (214–205 BC) and Second Macedonian War (200–197 BC) against Philip V, who was also defeated in the Cretan War (205–200 BC) by a coalition led by Rhodes. Macedonia was forced to relinquish its holdings in Greece outside of Macedonia proper, while the Third Macedonian War (171–168 BC) succeeded in toppling the monarchy altogether, after which Rome placed Perseus of Macedon (r. 179 – 168 BC) under house arrest and established four client state republics in Macedonia. In an attempt to dissuade rebellion in Macedonia, Rome imposed stringent constitutions in these states that limited their economic growth and interactivity. However, Andriscus, a pretender to the throne claiming descent from the Antigonids, briefly revived the Macedonian monarchy during the Fourth Macedonian War (150–148 BC). His forces were crushed at the second Battle of Pydna by the Roman general Quintus Caecilius Metellus Macedonicus, leading to the establishment of the Roman province of Macedonia and the initial period of Roman Greece. The earliest government of Macedonia was established by the Argead dynasty of Macedonian kings some time during the period of Archaic Greece (8th–5th centuries BC). Due to shortcomings in the historical record, very little is known about the origins of Macedonian governmental institutions before the reign of Philip II of Macedon (r. 359–336 BC), during the final phase of Classical Greece (480–336 BC). These institutions continued to evolve under his successor Alexander the Great and the subsequent Antipatrid and Antigonid dynasties of Hellenistic Greece (336–146 BC). Following the Roman victory in the Third Macedonian War and house arrest of Perseus of Macedon in 168 BC, the Macedonian monarchy was abolished and replaced by four client state republics. However, the monarchy was briefly revived by the pretender to the throne Andriscus in 150–148 BC, followed by the Roman victory in the Fourth Macedonian War and establishment of the Roman province of Macedonia. It is unclear if there was a formally established constitution dictating the laws, organization, and divisions of power in ancient Macedonia's government, although some tangential evidence suggests this. The king (basileus) served as the head of state and was assisted by his noble companions and royal pages. Kings served as the chief judges of the kingdom, although little is known about Macedonia's judiciary. The kings were also expected to serve as high priests of the nation, using their wealth to sponsor various religious cults. The Macedonian kings had command over certain natural resources such as gold from mining and timber from logging. The right to mint gold, silver, and bronze coins was shared by the central and local governments. The Macedonian kings served as the commanders-in-chief of Macedonia's armed forces, while it was common for them to personally lead troops into battle. Surviving textual evidence suggests that the ancient Macedonian army exercised its authority in matters such as the royal succession when there was no clear heir apparent to rule the kingdom. The army upheld some of the functions of a popular assembly, a democratic institution which otherwise existed in only a handful of municipal governments within the Macedonian commonwealth: the Koinon of Macedonians. With their mining and tax revenues, the kings were responsible for funding the military, which included a navy that was established by Philip II and expanded during the Antigonid period. Alexander III of Macedon (Greek: Αλέξανδρος Γʹ ὁ Μακεδών; 20/21 July 356 BC – 10/11 June 323 BC), commonly known as Alexander the Great (Ancient Greek: Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας, romanized: Aléxandros ho Mégas), was a king (basileus) of the ancient Greek kingdom of Macedon[a] and a member of the Argead dynasty. He was born in Pella in 356 BC and succeeded his father Philip II to the throne at the age of 20. He spent most of his ruling years on an unprecedented military campaign through Asia and northeast Africa, and by the age of thirty, he had created one of the largest empires of the ancient world, stretching from Greece to northwestern India. He was undefeated in battle and is widely considered one of history's most successful military commanders. During his youth, Alexander was tutored by Aristotle until age 16. After Philip's assassination in 336 BC, he succeeded his father to the throne and inherited a strong kingdom and an experienced army. Alexander was awarded the generalship of Greece and used this authority to launch his father's pan-Hellenic project to lead the Greeks in the conquest of Persia. In 334 BC, he invaded the Achaemenid Empire (Persian Empire) and began a series of campaigns that lasted 10 years. Following the conquest of Anatolia, Alexander broke the power of Persia in a series of decisive battles, most notably the battles of Issus and Gaugamela. He subsequently overthrew Persian King Darius III and conquered the Achaemenid Empire in its entirety.[b] At that point, his empire stretched from the Adriatic Sea to the Beas River. Alexander endeavoured to reach the "ends of the world and the Great Outer Sea" and invaded India in 326 BC, winning an important victory over the Pauravas at the Battle of the Hydaspes. He eventually turned back at the demand of his homesick troops, dying in Babylon in 323 BC, the city that he planned to establish as his capital, without executing a series of planned campaigns that would have begun with an invasion of Arabia. In the years following his death, a series of civil wars tore his empire apart, resulting in the establishment of several states ruled by the Diadochi, Alexander's surviving generals and heirs. Alexander's legacy includes the cultural diffusion and syncretism which his conquests engendered, such as Greco-Buddhism. He founded some twenty cities that bore his name, most notably Alexandria in Egypt. Alexander's settlement of Greek colonists and the resulting spread of Greek culture in the east resulted in a new Hellenistic civilization, aspects of which were still evident in the traditions of the Byzantine Empire in the mid-15th century AD and the presence of Greek speakers in central and far eastern Anatolia until the 1920s. Alexander became legendary as a classical hero in the mould of Achilles, and he features prominently in the history and mythic traditions of both Greek and non-Greek cultures. He became the measure against which military leaders compared themselves, and military academies throughout the world still teach his tactics.[c] He is often ranked among the most influential people in history. The beginning of Hellenistic Greece was defined by the struggle between the Antipatrid dynasty, led first by Cassander (r. 305 – 297 BC), son of Antipater, and the Antigonid dynasty, led by Antigonus I Monophthalmus (r. 306 – 301 BC) and his son, the future king Demetrius I of Macedon (r. 294 – 288 BC). While Cassander was besieging Athens in 303 BC, Demetrius invaded Boeotia in order to sever Cassander's path of retreat back to Macedonia, although Cassander managed to hastily abandon the siege and march back to Macedonia. While Antigonus and Demetrius attempted to recreate Philip II's Hellenic league with themselves as dual hegemons, a revived coalition of Cassander, Ptolemy I Soter (r. 305 – 283 BC) of Egypt's Ptolemaic dynasty, Seleucus I Nicator (r. 305 – 281 BC) of the Seleucid Empire, and Lysimachus (r. 306 – 281 BC), King of Thrace decisively defeated the Antigonids at the Battle of Ipsus in 301 BC, killing Antigonus and forcing Demetrius into flight.

მაკედონიის სამეფო (ბერძ. Μακεδονία) — უძველესი სახელმწიფო ბალკანეთის ნახევარკუნძულის ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში ძვ. წ. V-ძვ. წ. II საუკუნეებში. მას დასავლეთიდან ესაზღვრებოდა ეპირუსი, ჩრდილოეთიდან პეონია, აღმოსავლეთიდან თრაკია და სამხრეთიდან თესალია. მისი მოსახლეობის წარმომავლობის შესახებ მეცნიერებაში აზრთა სხვადასხვაობაა. საბერძნეთის მთავარი ცენტრებიდან დაშორებული და ზღვის სანაპიროს მოწყვეტილი მაკედონია საბერძნეთის სხვა ოლქებთან შედარებით ჩამორჩენილი იყო. მაკედონიაში ადრინდელ ხანაში ქალაქები თითქმის არ არსებობდა, მონობაც ნაკლებად იყო განვითარებული. ძვ. წ. V საუკუნეში, არგეადების დინასტიის ხანაში, დაიწყო მაკედონიის გაერთიანება. მეფე ალექსანდრე I-ის მეფობის დროს (ძვ. წ. 495-450 წწ.) მთელი სამხრეთი მაკედონია გაერთიანდა, ხოლო მეფე არქელაეს (დაახლ. ძვ. წ. 413-399 წწ.) რეფორმებმა ხელი შეუწყვეს მაკედონიის განვითარებას. მის დროს სამეფოს დედაქალაქი ეგიადან პელაში გადაიტანეს. მაკედონიის გაძლიერება, როდესაც ის პატარა სამეფოდან გახდა ბერძნული სამყაროს ერთ-ერთი დომინანტი სახელმწიფო, უკავშირდება ფილიპე II-ის (ძვ. წ. 359-336 წწ.) სახელს. მან შეძლო ბერძნული ქალაქ-სახელმწიფოების დამორჩილება და იქ გაბატონება. ძვ. წ. 338 წელს გამართული ქერონეიის ბრძოლის შემდეგ, რომელშიც ფილიპემ ათენელები და სპარტელები დაამარცხა, მან ჩამოაყალიბა კორინთოს ლიგა. ფილიპე II-ის მიერ მოწვეულ კორინთოს კონგრესზე (ძვ. წ. 338-337 წწ.) ბერძნულმა ქალაქებმა სცნეს მაკედონიის ჰეგემონობა. მაკედონიამ ბერძნულ პოლისებში თავისი გარნიზონები ჩააყენა და მმართველობის ოლიგარქიული ფორმები დაამყარა. ფილიპეს გარდაცვალების შემდეგ სახელმწიფო არნახულად გაძლიერდამ მისი მემკვიდრის ალექსანდრე დიდის მეფობის პერიოდში. მან ძვ. წ. 336-334 წლებში ჯერ საბერძნეთი დაიმორჩილა, (სპარტის გამოკლებით) შემდეგ კი ძვ. წ. 334-323 წლებში სპარსეთის იმპერია დაიპყრო და ინდოეთშიც კი შეიჭრა. სამეფოს ეს მდგომარეობა დიდხანს არ შეუნარჩუნებია, რადგან ალექსანდრეს გარდაცვალებისთანავე ის რამდენიმე ნაწილად დაიშალა. მაკედონიაში ძალაუფლებისათვის ბრძოლა ანტიგონიდების გამარჯვებით დასრულდა (ძვ. წ. 306 წ.). ალექსანდრე მაკედონელის გარდაცვალებით დაიწყო ელინიზმის ეპოქა, რომელიც მაკედონიაში კრიზისით აღინიშნა. ქვეყნის დასუსტებას ხელს უწყბდა დიადოქოსების ბრძოლა ძალაუფლებისათვის და ძვ. წ. III საუკუნის 70-იან წლებში გალატების შემოსევა. ბერძნულ პოლისებს დამოუკიდებლობის აღდგენა უნდოდათ. ეს ბრძოლა განსაკუთრებით გაძლიერდა ეტოლიის კავშირის შექმნისა (ძვ. წ. 320 წ.) და აქაველთა კავშირის აღდგენის (ძვ. წ. 280 წ.) შემდეგ, მაგრამ ძვ. წ. 221 წელს ქ. სელასიასთან მაკედონიამ სპარტა დაამარცხა და ლაკონიკე იძულებული გახდა მაკედონიის ბატონობა ეცნო. მაკედონიის მეფე ფილიპე V-მ (ძვ. წ. 221-ძვ. წ. 179 წწ.) ეტოლიის კავშირის წინააღმდეგ ძვ. წ. 220 წელს მოკავშირეთა ომი წამოიწყო, მაგრამ ძვ. წ. 217 წელს, რადგან რომთან საბრძოლველად ემზადებოდა იძულებული გახდა ნავპაქტოსში ზავი დაედო სტატუს-კვოს შენარჩუნების პირობებით. მაკედონია რომთან ბრძოლებში დამარცხდა მაკედონური ომების დროს, რომაელებმა მეფე პერსევსის (ძვ. წ. 179-ძვ. წ. 168 წწ.) ჯარი პიდნასთან გაანადგურეს. მაკედონია გაძარცვეს და 4 ოლქად დაყვეს. ძვ. წ. 148 წელს მაკედონიაში იფეთქა ანტირომაულმა აჯანყებამ ანდრისკეს მეთაურობით. აჯანყების ჩახშობის შემდეგ მაკედონია სამხრეთ ილირიასა და ეპირთან ერთად რომის პროვინციად გამოცხადდა. ალექსანდრე დიდი, მაკედონელი (ბერძ. Μέγας Αλέξανδρος; დ. 20/21 ივლისი, ძვ. წ. 356, პელა — გ. 11 ივნისი, ძვ. წ. 323, ბაბილონი), ასევე ალექსანდრე III — მაკედონიის მეფე (ძვ. წ. 336-323), ერთ-ერთი ყველაზე წარმატებული მხედართმთავარი ისტორიაში, სიკვიდლამდე დაიპყრო იმ დროისთვის ცნობილი თითქმის მთელი მსოფლიო; მას ხშირად მოიხსენიებენ ჩინგის ყაენის, ნაპოლეონ ბონაპარტის, სიმონ ბოლივარის, ტიპუ სულთანის, გუსტავ II ადოლფის, ჰანიბალისა და იულიუს კეისარის გვერდზე, როგორც უდიდეს სამხედრო სტრატეგისტს და ტაქტიკოსს, რომელიც კი ოდესმე არსებობდა. ალექსანდრე რომელსაც ხშირად ალექსანდრე დიდს ან მაკედონელს უწოდებდნენ 20 წლის ასაკში ჩაიგდო ძალაუფლება ხელში. მიუხედავად მცირე ასაკისა მან სერიოზული მომზადება გაიარა. მამამისმა ფილიპე II-ემ ჯერ კიდევ გამოჩენილ ფილოსოფოსს არისტოტელეს მიაბარა აღსაზრდელად და 16 წლის ასაკში მისი ლაშქრობების მონაწილე გახდა. ალექსანდრეს უპირველესი სურვილი იყო რომ შეექმნა ერთი დიდი სახელმწიფო, სადაც მოქცეული იქნებოდა იმ დროინდელი ცივილიზირებული სამყარო და ამ ერთიანობას საფუძვლად უნდა დასდებოდა სამი ერთიანობის პრინციპი: ენობრივი კულტურული და პოლიტიკური. ეს იდეა კი ალექსანდრეს სხვა დამპყრობლებისაგან განასხვავებს. ალექსანდრე დაიბადა ძვ. წ. 356 წელს მაკედონიის სამეფოს დედაქალაქ პელაში. ის იყო მაკედონიის მეფის ფილიპე II-ის და მისი მეოთხე ცოლის, ეპირის მეფის, პტოლემაიოსის ასულის, დედოფალ ოლიმპიადას შვილი. დედის მხრიდან ალექსანდრე იყო ეპიროსელი მხედართმთავრის პიროსის მეორე მამიდაშვილი. პლუტარქეს მიხედვით, ალექსანდრე მამის მხრიდან ჰერაკლეს შთამომავალი იყო, ხოლო დედის მხრიდან –ეაკოსის, აქილევსისა და ნეოპტოლემუსის. ცნობილია, რომ იმ დღეს, როდესაც ალექსანდრე მაკედონელი დაიბადა, ჰეროსტრატემ გადაწვა ქალღმერთ არტემიდეს ტაძარი, ეფესოში. ასევე ცნობილია ისიც, რომ ამ დღეს პარმენიონმა გაანადგურა ილირიელები და ფილიპეს ცხენებმა კი ოლიმპიურ თამაშებში, ეტლოსანთა ჯირითში გაიმარჯვეს. როდესაც ალექსანდრე 10 წლის იყო, ფილიპეს ერთმა თესალიელმა ვაჭარმა მიჰგვარა ცხენი. მისი მოთვინიერება ვერავინ შესძლო და ამიტომ ფილიპე მის დაბრუნებას აპირებდა. ამ დროს ალექსანდრემაც სცადა ბედი და ცხენი მოათვინიერა. პლუტარქე გადმოგვცემს, რომ ალექსანდრემ შეამჩნია, რომ ცხენს თავისი ჩრდილის ეშინოდა. ამიტომ ის მზისკენ შეაბრუნა და დაუბრკოლებლად დაიმორჩილა. საბოლოოდ ფილიპემ ცხენი თავის შვილს უყიდა და უთხრა: ვიკიციტატა „მაკედონია შენ ვერ დაგიტევს, შენთვის უფრო ვრცელი საბრძანისი ქვეყანა უნდა ეძიო“ (ლევან სანიკიძე -ალექსანდრე მაკედონელი, თბილისი, 1985, გვ.43) ალექსანდრემ მას ბუცეფალი დაარქვა, რაც ხარისთავას ნიშნავს. ბავშვობაში ალექსანდრე განებივრებული იყო აღმზრდელებით, თუმცა მის აღზრდას განსაკუთრებულ ყურადღებას აქცევდნენ ლეონიდასი და ლისიმაქოსი. ფილიპე ამას არ დასჯერდა და ალექსანდრეს მასწავლებლად მოიწვია პლატონის მოსწავლე არისტოტელე, რომელიც იმ დროის ყველაზე განათლებულ პიროვნებად ითვლებოდა. არისტოტელეც დათანხმდა. ცნობილია, რომ არისტოტელეს პატივსაცემად ფილიპემ თავიდან ააშენა მის მიერვე დანგრეული სტაგირე, არისტოტელეს მშობლიური ქალაქი. ასევე ფილიპემ არისტოტელეს ალექსანდრეს აღსაზრდელად უბოძა ნიმფების ტაძარი, მიეზასთან ახლოს. ასე, რომ მიეზა ალექსანდრესა და სხვა წარჩინებული ოჯახის შვილების სკოლად გადაიქცა. აღსანიშნავია, რომ მათი უმეტესობა მომავალში ალექსანდრეს მეგობრები ან გენერლები გახდნენ. არისტოტელე აქ მათ ასწავლიდათ ფილოსოფიას, მედიცინას, ფიზიკას, მათემატიკას, ლოგიკას, ლიტერატურას, მუსიკას, ხელოვნებას და ა.შ. როდესაც ალექსანდრე 16 წლის იყო, ფილიპე ბიზანტიონის ასაღებად გაეშურა და მაკედონიის რეგენტად თავისი შვილი დატოვა. ალექსანდრეს ეს დრო ფუჭად არ დაუკარგავს. მან შეუტია მედების ტომს და აიღო მათი მთავარი ქალაქი. შემდეგ იქიდან გაყარა მოსახლენი და მის ადგილას დააარსა ახალი კოლონია, ალექსანდროპოლისი. ფილიპემ დაბრუნების შემდეგ ალექსანდრე გაგზავნა სამხრეთ თრაკიაში, აჯანყების ჩასახშობად. ბერძნული ქალაქის პერინთუსის წინააღმდეგ ბრძოლაში ალექსანდრემ მამამისი სიკვდილს გადაარჩინა. ამ დროს ქალაქმა ამფისამ დაიწყო აპოლონისთვის შეწირული მიწების დამუშვება, რამაც საშუალება მისცა ფილიპეს ჩარეულიყო საბერძნეთის საქმეებში. თრაკიაში ყოფნის პერიოდში ფილიპემ, ბერძნული ქალაქების მხრიდან თავდასხმის შიშით, ალექსანდრეს დაავალა შეექმნა არმია. ალექსანდრემ ეს გამოიყენა ილირიელებზე თავდასასხმელად. ფილიპე II მაკედონელს ალყა ჰქონდა შემორტყმული პერინტუსისთვის. თუმცა მას შემდეგ, რაც გაიგო, რომ ქალაქს სპარსეთის იმპერია ამარაგებდა, ალყა მოხსნა და საბერძნეთის დაპყრობა განიზრახა. მან მცირე დრო დაჰყო მაკედონიაში და შემდეგ მოულოდნელად დაიძრა სამხრეთისკენ. ძვ. წ. 338 წლის 2 აგვისტოს ორი არმია ერთმანეთს ქერონეიის ველზე გაუპირისპირდა ერთმანეთს. ფილიპეს მარჯვენა ფლანგი ებარა, ალექსანდრეს მარცხენა. შეუპოვარი ბრძოლა დიდხანს გაგრძელდა ისე, რომ არცერთ მხარეს უპირატესობა არ მოუპოვებია. შემდეგ ალექსანდრემ იმისათვის, რომ თავისი სიმამაცე და გამბედაობა დაემტკიცებინა შეტევა წამოიწყო თებელებზე. ის პირველი ეკვეთა მტერს. ამ შეტევამ მოწინააღმდეგის რიგებში ხვრელი გააჩინა და არმია ორ ნაწილად დაჰყო. ბერძნებმა დიდი დანაკლისი განიცადეს და საბოლოოდ გაქცევით უშველეს თავს. ამ დროს კი ფილიპემ თავისი არმია თავიდან უკან დახია, შემდეგ კი მთელი ძალით ეკვეთა მტერს. ამ მანევრმა ათენელები დააბნია და მათაც უკან დაიხიეს. ალექსანდრემ 3 ათასამდე თბელი ჩაიგდო ტყვედ. აღსანიშნავია, რომ მან გაანადგურა თებელების "საღვთო რაზმი". ბრძოლის შემდეგ ფილიპემ ბერძნულ ქალაქ-სახელმწიფოებთან ზავი დადო და შექმნა კორინთოს ლიგა სპარსეთის იმპერიიის წინააღმდეგ საბრძოლველად. პელაში დაბრუნების შემდეგ, ფილიპეს შეუყვარდა მისი გენერლის, ატალოსის ძმისწული და მასზე დაქორწინება გადაწყვიტა. ამის გამო ალექსანდრეს მემკვიდრეობა სერიოზული საფრთხის ქვეშ დადგა. ქორწილის დროს მთვრალმა ატალოსმა წამოიყვირა: ვიკიციტატა „მაკედონელებო, შეევედრეთ ღმერთებს, რომ ფილიპეს და კლეოპატრას კანონიერი ტახტის მემკვიდრე შეეძინოთ“ (პლუტარქე, "ალექსანდრე") ამ სიტყვებმა ალექსანდრეს განრისხება გამოიწვია. მან ატალოსს ღვინის ჭიქა ესროლა თავში და უყვირა: ვიკიციტატა „არამზადავ, მე შენ ნაბიჭვარი გგონივარ?“ ამჯერად ამ სიტყვებმა კი მეფე გააღიზიანა. მთვრალმა ფილიპემ ხმალი ამოიღო და ალექსანდრესკენ გაექანა, თუმცა წაიბორძიკა და დაეცა. ამის შემხედვარე ალექსანდრე მამას თავზე დაადგა და თქვა: ვიკიციტატა „შეხედეთ, მეგობრებო, ამ კაცს - ევროპიდან აზიაში, რომ სალაშქროდ ემზადება - სკამიდან სკამამდე ისე ვერ მიუღწევია, ძირს არ გაშხლართულიყო“ (ლევან სანიკიძე - ალექსანდრე მაკედონელი) ამ შემთხვევის შემდეგ ალექსანდრე და ოლიმპიადა წავიდნენ ეპიროსში ამ უკანასკნელის ძმასთან. თუმცა შემდეგ ალექსანდრე ილირიაში გადავიდა. იქ მან ექვსი თვე დაჰყო, შემდეგ კი კორინთელი დემარატოსის შუამდგომლობით მაკედონიაში დაბრუნდა. შემდეგ წელს კარიის სპარსელმა სატრაპმა პიქსოდოროსმა ფილიპეს თავისი შვილი შესთავაზა მისი ვაჟისთვის, არიდაიოსისთვის. ალექსანდრე და ოლიმპიადა შეშინდნენ, რომ ფილიპე აპირებდა არიდაიოსი გაეხადა თავის მემკვიდრედ. ზუსტად ამიტომ ალექსანდრემ ზომები მიიღო, მან კარიაში გააგზავნა მსახიობი თესალუსი, რათა დაერწმუნებინა პიქსოდოროსი, რომ არიდაიოსის ნაცვლად თავისი ასული ალექსანდრესთვის მიეცა. მას შემდეგ, რაც ფილიპემ ეს ამბავი შეიტყო, განრისხდა, ალექსანდრეს მიუვარდა და გაკიცხა ის. პლუტარქეს მიხედვით, ფილიპემ ალექსანდრეს ოთხი მეგობარი,ჰარპალუსი, ნეარხუსი, პტოლემაიოსი და ერიგიუსი მაკედონიიდან გაყარა, კორინთოელებს კი უბრძანა, რომ თესალუსი მისთვის გადმოეცათ. ძვ. წ. 336 წელს ფილიპემ მოაწყო თავისი შვილი, კლეოპატრასი, რომლის დედაც იყო ოლიმპიადა და ოლიმპიადასივე ძმის, ეპიროსის მეფის, ალექსანდრეს ქორწილი. ფესტივალი ეგიაში გაიმართა. ფილიპეს ამით ოლიმპიადას შემორიგება უნდოდა, თუმცა ვერ შეძლო, რადგან მკვლელმა, პაუსანიამ ის სიცოცხლეს გამოასალმა. ფილიპეს სიკვდილის შემდეგ ტახტი მისმა 20 წლის შვილმა ალექსანდრემ დაიკავა. გამეფებისთანავე ალექსანდრემ დაიწყო თავისი ჯარის თითქმის მუდმივი წვრთნა[6], რადგან აჯანყებები მოსალოდნელი იყო, როგორც ბერძნების, ისე ატალოსის მხრიდან, რომელიც თავისი არმიით მცირე აზიაში იმყოფებოდა პარმენიონის არმიასთან ერთად. ატალუსს მიმოწერა ჰქონდა დემოსთენესთან, რომელიც ათენელების აჯანყებას ედგა თავში, თუმცა შემდეგ ატალუსმა აზრი შეიცვალა და ისევ ალექსანდრეს მიემხრო. ამის მიუხედავად მეფემ ის არ შეიწყალა და სიკვდილით დასაჯა. ამ პერიოდშივე მოკლეს ფილიპეს ბოლო ცოლი კლეოპატრა და მისი ახალშობილი შვილი (ამ მკვლელობასთან ხშირად ოლიმპიადას აკავშირებენ). ბერძნულმა პოლისებმა კორინთოს კონგრესი გააუქმეს. ამას ალექსანდრეს მოქმედება მოჰყვა. თავისი არმიით ის ჯერ თესალიაში შევიდა, სადაც მის არმიას თესალიური მხედრობა შეუერთდა. შემდეგ დიპლომატიითა და დაშინებით აჯანყებებიც ჩაახშო. ბოდიშის მოხდა მოუწია ათენსა და თებესაც. ალექსანდრემ კორინთოს კონგრესი თავიდან მოიწვია, რომელსაც თითქმის ყველა ბერძნული პოლისი შეუერთდა, სპარტის გამოკლებით. ალექსანდრე კონგრესის ჰეგემონად გამოცხადდა. ბალკანეთის კამპანია სანამ ალექსანდრე თავის მთავარ ჩანაფიქრს, აზიაში შეჭრას განახორციელებდა, მას მაკედონიის ჩრდილოეთი საზღვრებისთვისაც უნდა მიეხედა. ძვ. წ. 335 წლის გაზაფხულზე მან ჩრდილოეთით ლაშქრობა წამოიწყო. თავდაპირველად ის თრაკიაში შეიჭრა, რომ ტრიბალების და ილირიელების აჯანყება ჩაეხშო. აქ მას შეუერთდნენ ცოტაოდენი თრაკიელი მოკავშირეები. ალექსანდრეს პირველი შეტეკება, ჰემოსის მთებში (დღევანდელი სტარა-პლანინა), თრაკიელების გარნიზონთან მოუვიდა და ისინი დაამარცხა. ძვ. წ. 334 წლის მაისში ალექსანდრემ ჰელესპონტი გადაკვეთა თავისი არმით. პლუტარქე გვამცნობს, რომ ალექსანდრეს არმიის რაოდენობა სხვადასხვა წყაროების მიხედვით 34,000-დან 46,000 მეომრამდე მერყეობს. მაკედონიაში ალექსანდრემ თავისი გენერალი ანტიპატრე დატოვა 12,000 ქვეითით და 1,500 კავალერისტით. ქართლის ცხოვრება აგვიღწერს ალექსანდრე მაკედონელის ლაშქრობას კავკასიაში. ქართული მატიანეს გარდა არის სხვა უცხო წყაროები რომლებიც ამას ადასტურებენ: რუფუს კვინტუს კურციუსი — თავის ნაშრომში არა ერთხელ აქვს მოხსენიებული კავკასია. ასევე მეშვიდე წიგნის, მესამე თავის 19-23 სტროფებში წერს: „ჯარმა გადაიარა კავკასიის მთა 17 დღეში და მისადგნენ იმ მთას სადაც იყო პრომეთე მიჯაჭვული“. იული სოლინი — გვიამბობს , რომ ალექსანდრე მაკედონელს დაემონებინოს აზია, სომხითი, იბერია, ალბანია... და ტავრის მთით გადაეკვეთს კავკაზი. ალექსანდრე მაკედონელი გარდაიცვალა ძვ.წ. 323 წელს, 32 წლის ასაკში. მისი გარდაცვალების სხვადასხვა ვერსიაა გავრცელებული. მეცნიერები აცხადებდნენ, რომ მაკედონელი, შესაძლოა, მალარიას, პნევმონიას, მუცლის ტიფს ან გილიან ბარის სინდრომს ემსხვერპლა. ბერძენი მეცნიერი ფომა გერასიმიდისი, რომელიც ალექსანდრე მაკედონელის გარდაცვალების მიზეზს 19 წელი სწავლობდა, მთავარ მიზეზად პანკრეონეკროზისგან გამოწვეულ სეფსისის ასახელებს. ძვ. წ. 340 : როდესაც ფილიპე II აჯანყების ჩასახშობად იყო წასული, ალექსანდრე მართავდა მაკედონიას. მას აუჯანყდა მაედი. მან აჯანყება ჩაახშო და ქალაქს ალექსანდროპოლისი დაარქვა. ძვ. წ. 336 : მოკლეს ფილიპე II და ალექსანდრე გახდა ქვეყნის სრულუფლებიანი მმართველი. ძვ. წ. 334 : ივნისში, გრანიკოსის ბრძოლაში, მან დაამარცხა სპარსეთის ჯარი, სექტემბერში კი აიღო ჰალიკარნასი. ძვ. წ. 333 : ისოსის ბრძოლა. მან გადაჭრა გორდიას ნასკვი. ამავე წლის ნოემბერში დაატყვევა სპარსების სამეფო ოჯახი. ძვ. წ. 332 : 14 ნოემბერს იგი აღიარეს ეგვიპტის ფარაონად. მომდევმო წლის ზამთარში დაიწყო ალექსანდრიის მშენებლობა. 1 ოქტომბერს გავგამელის ბრძოლაში მან საბოლოოდ დაამარცხა სპარსეთის მეფე დარიოს III. 21 ოქტომბერს ალექსანდრე შევიდა ბაბილონში. ძვ. წ. 331 : გავგამელის ბრძოლა. ალექსანდრემ მესამედ დაამარცხა დარიოსის ჯარი. ძვ. წ. 330 : მთლიანად დაიპყრო სპარსეთი. ძვ. წ. 329 : იგი შეიჭრა ცენტრალურ აზიაში. იქსარტეს ბრძოლაში მან დაამარცხა სკვითები. ძვ. წ. 328 : წარმატებით ჩაახშო სპიტამენესის აჯანყება მაკედონიაში. ძვ. წ. 327 : სიკვდილით დასაჯა სამეფო კარის მემატიანე კალისთენესი. ამავე წელს ალექსანდრემ დაიპყრო ”სოგდიის კლდე”, აჯანყებულთა მთავარი ციხე. აგვისტოში იგი დაქორწინდა როქსანაზე, ბაქტრიელი მთავრის ოქსირატესის ასულზე. ამავე წლის ზაფხულში მან ინდოეთი დაიპყრო. ძვ. წ. 326 : ჰიდასპეს ბრძოლაში ალექსანდრემ მეფე პორუსი დაამარცხა. სექტემბერში ჯარმა მას დაუმორჩილებლობა გამოუცხადა, თუმცა ეს დიდხანს არ გაგრძელებულა. ძვ. წ. 325 : ივლისში მან ინდოეთის ოკეანეს მიაღწია. ძვ. წ. 324 : ალექსანდრემ ქ. სუზაში გასცა ბრძანება, რომ ჯარისკაცებს ცოლად მოეყვანათ სპარსი ქალები. თვითონ კი დარიოს III-ის ქალიშვილზე - სტატირაზე იქორწინა. ივლისში მას ჯარი კვლავ აუჯანყდა ქალაქ ოპისთან. ოქტომბერში, ეკბატანაში, გარდაიცვალა მისი უახლოესი მეგობარი ჰეფესტიონი (სავარაუდოდ ის მისი საყვარელიც იყო, მაგრამ ეს არც ერთი წყაროთი არ დასტურდება). ძვ. წ. 323 : ალექსანდრე დაბრუნდა ბაბილონში. 10 ივნისს იგი გარდაიცვალა. საინტერესო ფაქტები ალექსანდრე მაკედონელს მეგობრებმა ჰკითხეს, ოლიმპიურ თამაშებზე სირბილში ხომ არ მიიღებ მონაწილეობასო? — "სიამოვნებით" — მიუგო ალექსანდრემ — "თუკი ჩემი მოწინააღმდეგენი მეფეები იქნებიან". მაკედონიაში ხშირად მოდიოდა ამბავი, ფილიპემ ესა და ეს ქალაქი აიღო და კიდევ ერთ ბრძოლაში მოიპოვა გამარჯვებაო. ალექსანდრე მაკედონელი ამ ამბებს მოღუშული ისმენდა და მეგობრებს ეუბნებოდა: "ყმაწვილებო, მამაჩემი ყველაფერს დაიპყრობს და მე აღარაფერს დამიტოვებს თქვენთან ერთად საგმირო და ბრწყინვალე საქმეები რომ ჩავიდინო". ქალაქ გორდიასში ეტლზე შეკრული იყო ძალზე დახლართული კვანძი, რომელსაც გორდიასის კვანძს ეძახდნენ. სჯეროდათ, რომ ვინც ამ კვანძს გახსნის, მთელი აზიის მბრძანებელი გახდებაო. ბევრი შეეცადა მის გახსნას, მაგრამ ამაოდ. ვერც ალექსანდრემ შეძლო ამის გაკეთება. მაშინ იძრო მახვილი და გაჭრა კვანძი. უდაბნოში გადასვლისას მაკედონელი მეომრები წყურვილისგან იტანჯებოდნენ. მეფისათვის ცოტაოდენი წყალი იშოვეს. მან წყალი არ დალია და თქვა: "თუ მარტო მე დავლევ, ჩემი მხლებლები მხნეობას დაკარგავენ" ალექსანდრეს არ სწამდა თავისი ღმერთობა და არც ამაყობდა ამით. მისი ღვთაებრივი წარმოშობის შესახებ გავრცელებულ აზრს იგი იყენებდა როგორც საშუალებას სხვა ხალხების დასამორჩილებლად. ალექსანდრე მაკედონელის საფლავს ამკობდა ეპიტაფია: "ეს საფლავი საკმარისი აღმოჩნდა მისთვის, ვისაც არ ჰყოფნიდა მთელი სამყარო". Сын Филиппа Александр III (Великий) (356—323 до н. э.) за время своего правления сумел расширить границы Македонского царства, включив в его состав не только греческие полисы, но и всю Персидскую империю, Древний Египет и частично Индию, и тем самым создав империю. Впрочем, вряд ли будет уместно называть космополитическую империю Александра Македонского царством, ведь после смерти самого завоевателя она просуществовала недолго, разделённая между его военачальниками — диадохами. Македония и Греция отошли одному из военачальников по имени Антигон I Одноглазый, основавшему династию Антигонидов. Самую большую часть империи включило государство Селевкидов. Александр активно пользовался культурным наследием завоеванных держав, но при этом знакомил покоренные народы с культурой Греции и поощрял изучение греческих наук. И хотя новообразованная империя распалась вскоре после смерти Александра, её наследие сохранилось и позволило покоренным народам вступить в эпоху эллинизма. Население эллинистических стран Азии даже во II в. н. э. составляло более четверти населения Земли. Греческое койне более тысячелетия было языком международного общения большинства стран мира. В 330 году до н. э. полководец Александра Македонского Зопирион совершил поход в Скифию, в результате которого его тридцатитысячное войско было разгромлено. Алекса́ндр Македо́нский (Александр III Великий, др.-греч. Ἀλέξανδρος Γ' ὁ Μέγας; предположительно 20/23 июля или 6/10 октября 356 года до н. э. — 10/13 июня 323 года до н. э.) — царь Македонии из династии Аргеадов (с 336 года до н. э.), выдающийся полководец, создатель мировой державы, распавшейся после его смерти. Взойдя на престол в возрасте 20 лет после гибели отца, Филиппа II, он подавил восстание фракийцев и заново подчинил Грецию, где были разрушены мятежные Фивы. В 334 году до н. э. Александр переправился в Малую Азию, начав таким образом войну с Персидской державой. При Гранике он разгромил сатрапов, а при Иссе (333 год до н. э.) — самого царя Дария III, после чего подчинил Сирию, Палестину и Египет. В 331 году до н. э. при Гавгамелах в Месопотамии Александр одержал решающую победу. Дарий позже был убит; Александр, заняв внутренние районы Персии, принял титул «царь Азии», окружил себя представителями восточной знати и начал думать о завоевании мира. За три года (329—326 годы до н. э.) он завоевал Среднюю Азию. Вторгнувшись в Индию, царь и там начал одерживать победы, но его армия, утомлённая долгим походом, взбунтовалась, так что Александру пришлось повернуть назад. В 324 году до н. э. он прибыл в Вавилон, ставший его столицей. Уже в следующем году, во время подготовки к походу в Аравию, Александр умер в возрасте неполных 33 лет. Созданная в ходе завоеваний держава вскоре распалась, разделённая между полководцами царя — диадохами. Тем не менее, благодаря походам Александра началось распространение греческой культуры на Востоке, заложившее основу эллинизма. Александр ещё в античную эпоху был признан одним из величайших полководцев в истории. Его имя активно использовалось в политической пропаганде. В Средние века одной из самых популярных книг в Европе и ряде регионов Азии и Африки стал «Роман об Александре», наполнивший биографию заглавного героя вымышленными эпизодами; в мусульманской традиции Александра начали отождествлять с Зу-ль-Карнайном. В эпоху барокко македонский царь стал популярным персонажем театра и живописи. В западной историографии царь известен как Алекса́ндр Вели́кий. Александр принадлежал к династии Аргеадов, которая правила Македонией с начала её истории. Античные авторы причисляют эту династию к Гераклидам; согласно легенде, Теменид Каран (младший брат царя Аргоса Фидона и потомок Геракла в одиннадцатом поколении) либо его сын Пердикка в VII веке до н. э. переселились из Пелопоннеса на север, где основали своё царство. Сын Пердикки Аргей дал своё имя династии. Его отдалённым потомком стал Александр III. До IV века до н. э. Македония была небольшим и слабым царством, страдавшим от вторжений фракийцев и иллирийцев с севера, от эллинской экспансии с юга; хотя македоняне говорили, по-видимому, на одном из диалектов греческого языка, греки считали их варварами. Дед Александра Аминта III, принадлежавший к младшей ветви династии и захвативший власть путём убийства предшественника, сохранил своё положение только благодаря лавированию между разными государствами Эллады. Его сын Филипп II смог резко увеличить государственные доходы, создать сильную армию, подчинить князей Верхней Македонии, разбить северных соседей и начать по одному покорять греческие полисы. Женой Филиппа и матерью Александра была эпирская царевна Олимпиада — дочь царя Неоптолема I из династии Пирридов, чьё происхождение возводили к Ахиллу. Таким образом, Александр и по мужской, и по женской линиям считался потомком богов и величайших героев древности. Осознание этого факта существенно повлияло на формирование его личности. Филипп II был женат в общей сложности семь раз, причём жил со всеми жёнами одновременно. Полнородной сестрой Александра была Клеопатра. Кроме того, у Александра были единокровный брат Арридей (от Филинны из Ларисы) и единокровные сёстры: Фессалоника (от Никесиполиды из Фер), Кинана (от иллирийской княжны Аудаты), Европа (от Клеопатры). Арридей был на год старше брата, но страдал слабоумием, так что Александр считался единственно возможным наследником своего отца.