იუდეველთა აჯანყება და ტიტუს ფლავიუს კეისარი ვესპასიანუს ავგუსტუსი

ტიტუსი (ლათ. Titus Flāvius Caesar Vespasiānus Augustus; დ. 30 დეკემბერი, 39 — გ. 13 სექტემბერი, 81) — რომის იმპერატორი 79-81 წლებში. ფლავიუსების დინასტიის წარმომადგენელი. ტახტზე ავიდა მამამისის, ვესპასიანეს გარდაცვალების შემდეგ, რითაც გახდა რომის პირველი იმპერატორი, რომლის უშუალო წინამორბედიც საკუთარი ბიოლოგიური მამა იყო.

ტიტუსს, რომელიც თავიდანვე მოიაზრებოდა იმპერატორობის კანდიდატად, დიდება სამხედრო კარიერამ მოუტანა. იგი მამასთან ერთად მსახურობდა იუდეაში იუდეველთა ომის დროს. 68 წელს იმპერატორ ნერონის სიკვდილის გამო კამპანია დროებით შეჩერდა. ვესპასიანემ ოთხი იმპერატორის წელს ტახტისათვის დაიწყო ბრძოლა. როდესაც ეს უკანასკნელი 69 წლის 1 ივლისს იმპერატორად გამოაცხადეს, ებრაელთა ამბოხების ჩახშობის მეთაურობა ტიტუსს დაევალა. მანაც 70 წელს ალყის შემდეგ აიღო იერუსალიმი და გაანადგურა ქალაქი და მეორე ტაძარი. ამ მიღწევისათვის იგი ტრიუმფით დაჯილდოვდა. ტიტუსის თაღი სწორედ ამ გამარჯვების საზეიმოდაა აგებული.

ვესპასიანეს მმართველობისას ტიტუსმა სახელი გაიფუჭა, როდესაც პრეტორიანელთა გვარდიის პრეფექტად მსახურობდა და სადავო ურთიერთობა ჰქონდა ებრაელ დედოფალ ბერენიკასთან. მიუხედავად მის პიროვნებასთან დაკავშირებული საკითხებისა, ტიტუსი 79 წელს მამამისის გარდაცვალებიდან წარმატებით მართავდა იმპერიას და სვეტონიუსისა და სხვა თანადროული ისტორიკოსებისაგან, როგორც იმპერატორმა, დადებითი შეფასება დაიმსახურა.

როგორც იმპერატორი, იგი ყველაზე მეტად ცნობილია კოლოსეუმის მშენებლობის დასრულებისა და ორი კატასტროფის (ვეზუვის 79 წლის ამოფრქვევა და რომის ხანძარი 80 წელს) მიერ გამოწვეული ზიანის შემსუბუქებისათვის მისი ხელგაშლილობის გამო. ორწლიანი მმართველობის შემდეგ, 81 წლის 13 სექტემბერს ტიტუსი ციებ-ცხელებით გარდაიცვალა. სენატმა იგი ღვთაებათა პანთეონში შეიყვანა. საიმპერატორო ტახტზე ტიტუსი უმცროსმა ძმამ, დომიციანემ შეცვალა.

66 წელს იუდეის პროვინციაში რომის წინააღმდეგ აჯანყებამ იფეთქა. ამავე წელს ამბოხებულებმა ბეთ-ჰორონის ბრძოლაში დაამარცხეს სირიის ლეგატი გაიუს ცესტიუს გალუსი და აიძულეს იგი იერუსალიმიდან უკან დაეხია. პრო-რომაული ორიენტაციის მქონე მეფე აგრიპა II და მისი და ბერენიკა ქალაქ გალილეაში გაიქცნენ, სადაც მოგვიანებით რომაელებს ჩაბარდნენ.

იმპერატორმა ნერონმა აჯანყების ჩახშობა ვესპასიანეს დაავალა. იგი დაუყოვნებლივ გაგზავნეს რეგიონში მეხუთე და მეათე ლეგიონებთან ერთად. მოგვიანებით, პტოლემაისთან მას ტიტუსიც შეუერთდა მეთხუთმეტე ლეგიონთან ერთად. რომაელებმა, რომელთა არმიაც 60 000 პროფესიონალ ჯარისკაცს მოითვლიდა, გადაწყვიტეს გალილეის გასწვრივ გაეწმინდათ გზა და იერუსალიმისაკენ დაძრულიყვნენ.

ომის ისტორია დეტალურად აქვს აღწერილი ებრაული წარმოშობის რომაელ ისტორიკოსს იოსებ ფლავიუსს თავის ნაშრომში იუდეველთა ომები. ფლავიუსი ქალაქ იოდფატის მმართველად მსახურობდა, როდესაც 67 წელს რომის არმია გალილეაში შეიჭრა. 47 დღიანი დამაუძლურებელი ალყის შემდეგ ქალაქი დაეცა. სავარაუდო შეფასებით, მოკლეს 40 000 მცხოვრები.

რამდენიმე ჯგუფურ თვითმკვლელობას გადარჩენილი იოსები ვესპასიანეს დანებდა და პატიმარი გახდა. მოგვიანებით, მან დაწერა, რომ რომაელები მიმდინარე აჯანყების შესახებ ცნობებით მოამარაგა. 68 წლისათვის იუდეის მთელი სანაპირო და ჩრდილოეთი ნაწილი რომის არმიამ დაიპყრო. მან დამაჯერებელი გამარჯვებები მოიპოვა ტარიქეისა და გამალის ბრძოლებში, რომელთა დროსაც ტიტუსმა თავი გამოიჩინა, როგორც ნიჭიერმა სარდალმა.

უკანასკნელი და ყველაზე გამაგრებული ქალაქი, რომელსაც ამბოხებულები ფლობდნენ იერუსალიმი იყო. ნერონის სიკვდილის ამბავმა კამპანია მოულოდნელად შეაჩერა. თითქმის ამავდროულად რომის სენატმა ესპანეთის მმართველი გალბა იმპერატორად გამოაცხადა. ვესპასიანემ გადაწყვიტა შემდგომ ბრძანებებს დალოდებოდა და ტიტუსი გალბასთან მისასალმებლად გაგზავნა, რათა პატივიც მიეგო ახალი იმპერატორისათვის და მისი ყურადღებაც მიექცია, რადგან ტიტუსი უკვე იმ ასაკში შედიოდა, როდესაც რომაელები სხვადასხვა საპატიო სახელმწიფო თანამდებობებს იკავებდნენ.

როდესაც რომში მიმდინარე ამბებმა იუდეისა და ეგვიპტის პროვინციების არმიებამდე მიაღწია, მათ ინიციატივა საკუთარ თავზე აიღეს და 69 წლის 1 ივლისს ვესპასიანე იმპერატორად გამოაცხადეს. ეს უკანასკნელი დათანხმდა და ტიტუსის მიერ წარმოებული მოლაპარაკებების საშუალებით შეუკავშირდა გაიუს ლიცინიუს მუციანუსს, სირიის მმართველს. იუდეისა და სირიის ლეგიონებისაგან შემდგარი მძლავრი არმია მუციანუსის მეთაურობით რომისაკენ დაიძრა. ამასობაში ვესპასიანე ალექსანდრიაში მოგზაურობდა, ებრაელთა ამბოხების ჩახშობის მეთაურობა კი ტიტუსს დაავალა. 69 წლის ბოლოსთვის ვიტელიუსის ძალები დამარცხდნენ და 21 დეკემბერს სენატმა ვესპასიანე ოფიციალურად გამოაცხადა იმპერატორად. ამით დასრულდა ოთხი იმპერატორის წელიც.

ამასობაში თავად იერუსალიმში გამაგრებულ ამბოხებულებს შორის დაიწყო სამოქალაქო ომი, რამაც მათი მრავალ დაჯგუფებად გაყოფა გამოიწვია. სიკარიუსებმა მენაჰემ ბენ-იუდას მეთაურობით დიდხანს გაძლეს, ზელოტები კი ელეაზარ ბენ-სიმონის მეთაურობით, საბოლოოდ, გალილეელი ლიდერის, იოანე გისკალელის გავლენის ქვეშ მოექცნენ. კიდევ ერთმა ჩრდილოელმა მეამბოხემ, სიმონ ბენ-გიორამ შეძლო ედომელებზე კონტროლის მოპოვება. ტიტუსმა ალყა შემოარტყა იერუსალიმს. რომის არმიას შეუერთდა მეთორმეტე ლეგიონი, რომელიც მანამდე ცესტიუს გალუსის მეთაურობის ქვეშ დაამარცხეს აჯანყებულებმა. აგრეთვე, ვესპასიანემ ალექსანდრიიდან გამოგზავნა ტიბერიუს იულიუს ალექსანდრე, ეგვიპტის მმართველი, რომელსაც ტიტუსის თანაშემწის ფუნქცია უნდა შეესრულებინა.

ტიტუსმა ქალაქს ალყა შემოარტყა დასავლეთიდან სამი (V; XII და XV) და აღმოსავლეთიდან, ზეთისხილის მთიდან ერთი (X) ლეგიონით. მან მიზნად დაისახა მაცხოვრებელთა საკვებისა და წყლის მარაგების განადგურება, რისთვისაც პილიგრიმებს ნებას რთავდა ქალაქში შესულიყვნენ პასექის აღსანიშნავად, თუმცა შემდეგ უკან გამოსვლის უფლებას აღარ აძლევდა. ებრაელთა თავდასხმები გამუდმებით აწუხებდა რომაელებს. ერთ-ერთი ამგვარი იერიშის დროს ტიტუსი კინაღამ ტყვედაც კი ჩავარდა.

მას შემდეგ, რაც მოალყეებთან მოლაპარაკების იოსებისეული მცდელობები მარცხით დასრულდა, რომაელებმა განაახლეს საბრძოლო მოქმედებები და მალევე შეძლეს ქალაქის პირველი და მეორე კედლის გარღვევა. მოწინააღმდეგის დასაშინებლად ტიტუსმა ბრძანება გასცა ებრაელი დეზერტირები კედლის ირგვლივ ჯვრებზე გაეკრათ. ამ დროისათვის ებრაელები შიმშილით ძლიერ იყვნენ დაუძლურებულები და როდესაც რომაელებმა სუსტი მესამე კედელიც შეანგრიეს, ქუჩებში სასტიკი ბრძოლები დაიწყო.

რომაელებმა, საბოლოოდ, დაიკავეს ანტონიას ციხე და ტაძრის კარიბჭეებზე პირდაპირი იერიშები დაიწყეს. ტიტუსი აშკარად ისწრაფვოდა რომ იუდაიზმი, როგროც რელიგია, გაენადგურებინა. მან მოითხოვა ებრაელთა ცხოველების გაჟლეტა, მამაკაცების დახოცვა, ქალების გაუპატიურება, ბავშვების დამონება და მათი ღმერთის მოკვლა. როდესაც მან საბოლოოდ შეაღწია კედლებში, მისმა ჯარისკაცებმა იერიში მიიტანეს ყველაზე — კაცებზე, ქალებზე, ბავშვებზე. რომაელებმა ამბოხებულთა დევნისას გაიარეს ზედა და ქვედა ქალაქი, სანამ არ მიაღწიეს ტაძარს, რომელსაც ცეცხლი წაუკიდეს და ფერფლად აქციეს. მას შემდეგ, რაც ხანძარმა იკლო, ტიტუსმა გასცა ბრძანება მიწასთან გაესწორებინათ ისიც, რაც ქალაქიდან დარჩა. იმ მიზნით, რომ აღარავის ხსომებოდა სახელი იერუსალიმი. ტაძარი დაანგრიეს, რის შემდეგაც ჯარისკაცებმა ტიტუსი გამარჯვებისათვის პატივის მისაგებად იმპერატორად გამოაცხადეს.

იერუსალიმი მიწასთან გაასწორეს, მისი მოსახლეობის უმეტესობა კი დახოცეს ან გადაასახლეს. იოსებ ფლავიუსი ამტკიცებს, რომ ალყას 1 100 000 ადამიანი ემსხვერპლა, რომელთაგან უმეტესობა ებრაელი იყო. 97 000 დაატყვევეს და მონებად აქციეს. მათ შორის იყვენენ სიმონ ბენ-გიორა და იოანე ჯიში. მრავალი ებრაელი ხმელთაშუაზღვისპირეთში გაიქცა. გავრცელებული ინფორმაციით, ტიტუსმა უარი თქვა გამარჯვების გვირგვინის მიღებაზე და ამტკიცებდა, რომ მას გამარჯვება თავად კი არ მოუპოვებია, არამედ უბრალოდ ინსტრუმენტი იყო, რომლის საშუალებითაც მათმა ღმერთმა თავისი რისხვა გამოავლინა ებრაელი ხალხის მიმართ.

იოსებ ფლავიუსის მიხედვით, ტაძრის განადგურების მომენტისათვის ებრაელთა დიასპორა არსებობდა პართიაში (ირანი), ბაბილონში (ერაყი), არაბეთში, აგრეთვე, ზოგიერთი მათგანი ცხოვრობდა ევფრატს მიღმა და ადიაბენეში (ქურთისტანი).

თავდაპირველად ქრისტიანობა იყო იუდაიზმის წიაღში აღმოცენებული რელიგიური სექტა. შემდეგ მოხდა მისი ლეგალიზება, გავრცელება მსოფლიოში და გაბატონება. ქრისტიანობა წარმოიშვა იუდაიზმიდან და მისი ლიდერი იყო იუდეველი ქარიზმატი მქადაგებელი იეშუა ნაზარეველი. იმ პერიოდში იუდეაში იყო მძლავრი ანტირომაული განწყობა და იყვნენ ქვეყნის მესიებიც, მაგალითად სიმონ ბარ კობა, იუდა გალილეველი, იზეკია გალილეველი და სხვანი. ხშირი იყო აჯანყებებიც. სადუკევლები (იუდაიზმის ერთ-ერთი სექტა) ლოიალურად იყვნენ განწყობილი რომის მიმართ, ფარისევლები და ზელოტები აქტიურად ებრძოდნენ რომს, ხოლო ესეელები და თერაპევტები წმინდა რელიგიური საქმით იყვნენ დაკავებულნი და პოლიტიკაში არ ერეოდნენ. სადუკევლები, ფარისევლები, ესეელები, ზელოტები და თერაპევტები იყვნენ იუდაური რელიგიური პარტიები (სექტები). ქრისტიანობა დაფუძნებულია იუდაიზმზე. რომაელებმა ჩაახშეს ორი აჯანყება, რომლებშიც მონაწილეობას იღებდნენ ზელოტები ანუ "მოშურნეები". აღსანიშნავია რომ პირველი ორი საუკუნის მანძილზე არავითარი ბიბლია არ არსებობდა, არსებობდა მრავალი სახარება, აპოკალიფსი და ეპისტოლე, რომელთა უმეტესობა თავიდან ზეპირსიტყვიერებით გადაეცემოდა. ორთოდოქსული ბიბლიის ფორმირება დაიწყო მესამე საუკუნეში და დასრულდა მეოთხეში, კონსტანტინეს დროს. როგორც სჩანს ქრისტეს მოწაფეთა შორის იყვნენ ზელოტებიც. ამას ადასტურებს ბიბლეისტი ოსკარ კულმანი.

იუდეველთა ომი – იუდეველთა აჯანყება რომაელთა ბატონობის წინააღმდეგ. ამბოხების მიზეზი გახდა რომის პროვინცია იუდეის ქალაქ კესარის საქალაქო თვითმმართველობიდან იუდეველთა გამოძევება და იერუსალიმში რომაელი პროკურატორის ბოროტმოქმედებანი. აჯანყებულებმა გაანადგურეს რომაული გარნიზონი; წარმატებით მოიგერიეს სირიის ნაცვლის შემოტევა. აჯანყება მოედო მთელ იუდეას. მასში მონაწილეობდნენ: ზელოტები, რომლებსაც ემხრობოდნენ ვაჭრები, ხელოსნები და გლეხები; სიკარიუსები - მონათა და გაღატაკებულ გლეხთა რიგებიდან გამოსულები, და ფარისეველნი - რიტუალური სიწმინდისა და წეს-ჩვეულებათა დამცველნი, რომლებიც შემდგომ ცდილობდნენ რომთან შეთანხმებას. აჯანყებულებს განუდგა და რომის მხარეზე გადავიდა მხედართმთავარი იოსები (შემდგომში ცნობილი ისტორიკოსი იოსებ ფლავიუსი). ამბოხებულებმა გადააყენეს ფარისეველნი, გაათავისუფლეს მონები და იერუსალიმის ტაძარი ციხესიმაგრედ გადააქციეს. აჯანყებულთა მედგარი წინააღმდეგობის მიუხედავად, რომაელთა ჯარი ვესპასიანეს მეთაურობით წარმატებით იბრძოდა. ამასობაში ვესპასიანე რომის იმპერატორად გამოაცხადეს და ჯარის სარდლობა თავის ძეს ტიტუსს ჩააბარა. ალყაშემორტყმული იერუსალიმი 5 თვეს გმირულად იგერიებდა რომაელთა შეტევებს. 70 წელს რომაელებმა მიწასთან გაასწორეს იერუსალიმის ტაძარი, ტყვეები მონებად აქციეს. 73 წელს დაეცა სიკარიუსთა უკანასკნელი საყრდენი ქალაქი მასადა. იუდეველთა ომი იყო ერთ-ერთი იმ სახალხო მოძრაობათგანი, რომელიც რომაულ პროვინციებში თან სდევდა იმპერიის საერთო სოციალურ კრიზისს.

მაშინ იუდეაში იყო ხუთი პოპულარული სექტა: სადუკევლები (მატერიალისტები), ფარისევლები, ესეელები, თერაპევტები და ზელოტები. თეოლოგიური პარტიები იყო. ქრისტე თავიდან ესეელებში იყო, მაგრამ შემდეგ ცალკე სექტა დაარსა. სადუკევლები რომის მიმართ ლოიალურები იყვნენ, ფარისევლები არა. ქრისტეს მოწაფეთა შორის იყვნენ რადიკალი ანტირომაული ექსტრემისტები და პარტიზანები - ზელოტები. ამას ადასტურებს ბიბლეისტი ოსკარ კულმანი. წაიკითხე მისი წიგნი "იესო და კეისარი". სიმონი, პეტრე, ანდრეა და იუდა ზელოტები (ტერორისტები) იყვნენ, ებრძოდნენ რომის ხელისუფლებას პარტიზანული დივერსიებით.

ლუკას სახარება (ზურაბ კიკნაძის თარგმანი). თავი მეექვსე:

15. მათე და თომა, იაკობ ალფესი და სიმონი, მოშურნედ წოდებული. (ზელოტი ნიშნავს - მოშურნეს ანუ Ревнитель веры).

ბაჩანა ბრეგვაძის თარგმანი: "სიმონი, ზელოტად წოდებული," (ლუკა 6-15).

სრული ციტატა ასეთია:

1. ერთხელ, შაბათ დღეს, ყანაში მიდიოდა იესო. და მისმა მოწაფეებმა თავთავებს დაუწყეს კრეფა: ხელით ფშვნეტდნენ და ჭამდნენ.

2. ზოგიერომა ფარისეველმა უთხრა მათ: რატომ აკეთებთ იმას, რაც ნებადართული არ არის შაბათს?

3. ხოლო იესომ მიუგო მათ: არ წაგიკითხავთ, როგორ მოიქცა დავითი, როცა მოშივდა მასაც და მასთან მყოფთაც?

4. როგორ შევიდა ღმერთის სახლში, და აიღო და შეჭამა შესაწირავი პური, რისი ჭამის ნებაც არავის ჰქონდა, გარდა მღვდღებისა, და მისცა მასთან მყოფთაც?

5. და უთხრა მათ: ძე კაცისა შაბათის უფალიც არის.

6. ხოლო მეორე შაბათს შევიდა სინაგოგაში და ასწავლიდა ხალხს; და იყო იქ კაცი, რომელსაც მარჯვენა ხელი გამხმარი ჰქონდა.

7. უთვალთვალებდნენ მწიგნობრები და ფარისევლები, განკურნავდა თუ არა შაბათს, რათა ბრალდების საბაბი ეპოვათ მისთვის.

8. მაგრამ მან იცოდა მათი ზრახვანი და უთხრა ხელგამხმარ კაცს: ადექი და შუაში გამოდი; ისიც ადგა და გამოვიდა.

9. და უთხრა მათ იესომ: თქვენ გეკითხებით: რისი ქმნა შეიძლება შაბათს: კეთილისა თუ ბოროტისა? სულის ცხონება თუ წარწყმედა?

10. გადახედა ყველა მათგანს, და უთხრა კაცს: აბა გაიწოდე შენი ხელი! მანაც გაიწოდა და გაუმრთელა, როგორც მეორე.

11. ხოლო ისინი გაცოფდნენ და ერთმანეთს ეუბნებოდნენ: რა ვუყოთ იესოსო.

12. მოხდა ისე, რომ იმ დღეებში სალოცავად ავიდა მთაზე. და მთელი ღამე იქ დაჰყო, ღმრთის მიმართ მლოცველმა.

13. ხოლო როდესაც გათენდა, მოუხმო თავის მოწაფეებს და ამოარჩია მათგან თორმეტი, რომლებსაც მოციქულები უწოდა:

14. სიმონი, რომელსაც დაარქვა პეტრე, და მისი ძმა ანდრია, იაკობი და იოანე, ფილიპე და ბართლომე,

15. მათე და თომა, იაკობი, ძე ალფესი და სიმონი, ზელოტად წოდებული,

კომენტარი: ზელოტების სექტა ეს იყო ფარისეველთა შიგნით არსებული რადიკალური განშტოება.

Зело́ты (греч. Ζηλωτές зэлотэс — «ревнители, приверженцы», что является переводом слова ивр. ‏קנאים‏ канаим с тем же значением; в единственном числе греч. ζηλωτής, ивр. ‏קנאי‏ канай) — социально-политическое и религиозно-эсхатологическое течение в Иудее, возникшее в эпоху Маккавеев во 2-й половине I века до н. э. и оформившееся окончательно в середине I века н.э.

Зелоты, будучи непримиримыми противниками римлян, решили бороться до конца, обосновывая это также тем, что Израилем может управлять только Мессия — потомок Давида. Наиболее отважные воины выделились в отдельное крыло и получили от римлян прозвище «сикарии» («убийцы», «кинжальщики»). Их радикальные воинственные действия привели к войне с римлянами. Так, один из сикариев Менахем, сын Иуды, захватив крепость Масаду, перебил римский гарнизон.

Наиболее известные зелоты — Симон (Шимон) Бар-Гиора и Йоханан из Гискалы. Иногда зелотов рассматривают как основанную Иудой Галилеянином и Садоком Фарисеем «четвёртую секту» (наряду с фарисеями, саддукеями и ессеями), о которых упоминал участник Иудейских войн Иосиф Флавий.

Согласно Библии, среди апостолов Иисуса был зелот Симон (в Синодальном переводе не «зелот», а «зилот»). Немецкий библеист Оскар Кульман в своей книге «Иисус и Цезарь» обосновывает принадлежность к зелотам ещё трёх апостолов — Петра, его брата Андрея и Иуды.

Фарисе́и (ивр. ‏פְּרוּשִׁים‏, перушим, прушим) — религиозно-общественное течение в Иудее в эпоху Второго Храма. Одна из трёх древнееврейских философских школ, возникших в эпоху расцвета Маккавеев (II в. до н. э.), хотя возникновение фарисейского учения может быть отнесено к времени Ездры. Учение фарисеев лежит в основе Галахи и современного ортодоксального иудаизма.

В Пятикнижии есть закон о «строптивом сыне». В силу этого закона, отец может в судебном порядке подвергнуть своего сына смертной казни за непослушание даже в том случае, когда отсутствует другое преступление, наказуемое смертью. Именно этим законом, вероятно, и воспользовался свирепый царь Ирод, заставив саддукейский синедрион приговорить к смерти двух его сыновей от Мариамны, раньше присуждённой им к смерти за мнимую неверность. И вот, начинается толкование закона. В нём говорится о сыне — значит он неприменим ни к дочери, ни к малолетним, ни к двум сыновьям; речь идёт об отце и матери — значит они оба должны быть в живых и оба должны быть согласны на наказание сына. В этом духе текст толкуется дальше и из него выводится, что для применения данного закона необходимо, чтобы отец и мать оба были здоровы, не страдали каким-нибудь уродством, оба достойны были друг друга и, наконец, чтобы оба обладали одним и тем же тембром голоса. Это, конечно, абсурд — но речь идёт о спасении молодых людей от произвола родителей, которые в минуту запальчивости могут совершить поступок, о котором сами потом будут сожалеть, как это действительно случилось с Иродом. Закон не отменён, но превращён в мёртвую букву.

1 В субботу, первую по втором дне Пасхи, случилось Ему проходить засеянными полями, и ученики Его срывали колосья и ели, растирая руками.

2 Некоторые же из фарисеев сказали им: зачем вы делаете то, чего не должно делать в субботы?

3 Иисус сказал им в ответ: разве вы не читали, что сделал Давид, когда взалкал сам и бывшие с ним?

4 Как он вошел в дом Божий, взял хлебы предложения, которых не должно было есть никому, кроме одних священников, и ел, и дал бывшим с ним?

5 И сказал им: Сын Человеческий есть господин и субботы.

6 Случилось же и в другую субботу войти Ему в синагогу и учить. Там был человек, у которого правая рука была сухая.

7 Книжники же и фарисеи наблюдали за Ним, не исцелит ли в субботу, чтобы найти обвинение против Него.

8 Но Он, зная помышления их, сказал человеку, имеющему сухую руку: встань и выступи на средину. И он встал и выступил.

9 Тогда сказал им Иисус: спрошу Я вас: что должно делать в субботу? добро, или зло? спасти душу, или погубить? Они молчали.

10 И, посмотрев на всех их, сказал тому человеку: протяни руку твою. Он так и сделал; и стала рука его здорова, как другая.

11 Они же пришли в бешенство и говорили между собою, что бы им сделать с Иисусом.

12 В те дни взошел Он на гору помолиться и пробыл всю ночь в молитве к Богу.

13 Когда же настал день, призвал учеников Своих и избрал из них двенадцать, которых и наименовал Апостолами:

14 Симона, которого и назвал Петром, и Андрея, брата его, Иакова и Иоанна, Филиппа и Варфоломея,

15 Матфея и Фому, Иакова Алфеева и Симона, прозываемого Зилотом,

Пе́рвая Иуде́йская война́ — восстание евреев в Стране Израиля (66—73 годы) против владычества Римской империи. Восстание было описано еврейским историком Иосифом Флавием, озаглавившим свой труд «Иудейская война».

Восстание было вызвано притеснениями Гессия Флора, прокуратора Иудеи. Движущей силой восстания стало движение ревнителей-зелотов. Восстание охватило всю страну Израиля и даже перекинулось на большие еврейские общины в соседних Египте и Сирии; в Александрии, Дамаске и других городах шли убийства и уличные битвы, в которых гибли десятки тысяч человек.

В 66 году правитель Сирии Гай Цестий Галл двинулся к Иерусалиму c XII Молниеносным легионом (Legio XII Fulminata) для подавления мятежа, и даже смог войти в город, но, отбитый Симоном (Шимоном) бар Гиорой, начал отступать. Во время отступления попал в засаду возле Беф-Орона, потеряв 6 тыс. воинов. Евреи восстановили теократическое правление. Во главе восставших стоял первосвященник Анна, среди предводителей выдвинулись Иосиф бен Матитьягу (Иосиф Флавий), областной военачальник Галилеи, и Иоанн Гискальский. На смену Цестию прислан был Веспасиан, собравший в Антиохии 60 тыс. римских и союзнических воинов. После долгой осады он взял город Иотапату (Йодфат), стоящий между Птолемаидой и Тивериадой; при этом погибло 40 тыс. иудеев, многие сами лишили себя жизни; к числу сдавшихся принадлежал и Иосиф бен Матитьягу, в плену взявший имя Иосиф Флавий.

Другие города Галилеи (в частности Гамла) потерпели вскоре ту же участь, и уцелевшие отряды зелотов поспешили укрыться в Иерусалиме. Здесь пошли сильные партийные раздоры. Партия умеренных была заподозрена в расположении к римлянам и лишилась всякого влияния; зелоты убили Анну и других вождей умеренной партии и, призвав в Иерусалим идумеян, устроили террористическое управление. Среди них самих вскоре произошёл раскол: вокруг Симона бар Гиоры собралась партия простого народа, вокруг Иоанна Гискальского — образованные классы; третья партия, с Элеазаром во главе, назвалась священнической. Шаг за шагом римские легионы оттеснили восставших к Иерусалиму. В конце 69 г. Иерусалим был взят в плотное кольцо осады. Провозглашение Веспасиана императором и борьба его с Вителлием временно приостановили развитие событий. Но уже в 70 году сын Веспасиана, Тит, по поручению отца, осадил Иерусалим. Иудеи мужественно защищались; в городе возник сильный голод, и уже в первые месяцы осады от него погибло 115 880 человек. После сопровождавшегося страшной резней и разрушениями взятия города Тит отправился в Рим, где отпраздновал великолепный триумф; в числе пленных, шедших за колесницей триумфатора, были вожди инсургентов, Иоанн и Симон.

Иоанн был брошен в темницу, где и умер, а Симон был казнён. В Палестине, после взятия Иерусалима, война ещё продолжалась с тем же ожесточением с остатками радикального крыла зелотов сикариев; отдельные очаги сопротивления на юге Иудеи продолжали существовать, но и они были подавлены к 73 г. Последней пала Масада. Когда стены крепости были так сильно повреждены, что час от часу ожидалось их падение, сикарии сожгли свои дома и сокровища, убили жен и детей своих и себя.

Доставшаяся большой кровью победа над малочисленным народом несла так мало чести, что ни Веспасиан, ни Тит не захотели принять титул Judaicus («победитель иудеев»). Только надписи на монетах, выбитых в честь победы, говорили о «покорённой Иудее». Палестина была разделена на участки и роздана или распродана новым поселенцам; подать, которую иудеи платили в Иерусалимский храм, они теперь должны были платить новопостроенному храму Юпитера Капитолийского. Управление провинцией было отделено от Сирии; наместником назначался обыкновенно преторианский легат императора.

В течение всей войны, по словам древних писателей, было убито 600 тыс. человек (при 2-миллионом населении Израиля); число погибших от голода, проданных в рабство и т. д. не определяется, но оно было громадно.